Путь Абая. Книга II / Абай жолы. II кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Әйгерiмнiң өкпеге, ренiшке мұншалық қатты екенiн ол бұрын сезбеген екен. Қанша қиналса да жұбата алмайтынын бiлдi. Ендiгi өмiрден әлденеше шошынып, тiрегiнен айрылғандай. Дiңгегi құлап, күйреп бүлiнiп бара жатқан тұрмысын көргендей болды. Сол ойына үркек жүрекпен .бойлап кетiп, бiрталай уақыт үнсiз мелшиiп қалып едi.

Таң аппақ атып, отау үстiнде бозторғай шырыл қағып, жүз бұралған үндермен шырқай бастады. Бiтiмi жоқ, өкпелi жүректiң аса қатал бiр үкiмiн Әйгерiм аямай айтып салды. Әуелi жылау үстiнде үн салып, қатты бiр ауру жандай "ууhh" деп жалын атып, күрсiнiп алды.

– Қатын сорлының күнi құрысын. Құрысын да, күл боп өшкен күнi! Жылағаннан басқа не дәрменi бар? Бiрақ осы жасым, көзiмнiң осы түнi бойында ағыл-тегiл аққан жасы, тегiн болмас деп шошимын. Бұл жаспен, осы түнде "жүрегiмдегi сiзге деген асылымды, барымды жуып-шайдым, жуып, жойдым ба" деп шошынамын. Өзiме де, сiзге де түк аянышым да, өкiнiшiм де қалмағандай. Айтпасыма шарам жоқ. Сiзден iркiп, бүркiп көрген, қалт етер шыным, сырым жоқ едi. Айтайын... Кеудемде жүрек те жоқ, жалын да жоқ. Осы күндер бәрi сөндi де, бiр қуыс қана өлi дүние қалды. Барды әкеттi мына жасым! – деп едi.

Абайға Әйгерiмнiң бұл түн бойында ең ұзақ ашылған сөзi, сыры осы болатын. Жалын жұтып отырып айтқан өз дертiн, ол ендiгi амалсыз тағдыры етiп алған. Сұлу, қайратты жас жарын, Абай бүгiн бұрынғыдан басқаша таныды. Жаңағы айтылған сөзi үкiм байлау. Өздерiнiң бұл күнге шейiн кешкен, кiршiксiз бақыт күндерiне айтылған жоқтау есептi. Жантайып жатқан орнынан Абай үркiп, ытқып тұрып, Әйгерiмге төне қарады.

– Не дедiң, сен? Қайт мына сөзiңнен! Қайт мына көңiлiңнен! Өткенiм жазықсыз болатын, оны ая. Алдымыз жарық деп сенемiн. Оны құрбан етпе. Бақытымызды кеспе, мына тiлiңмен. Қайт, қазiр қайт! – деп жабысып, көп жалынып едi.

Әйгерiм ағарып атқан таңның, түңлiгi жабулы үйге сәл ғана көкшiл тартып кiрген сәулесiмен ақшылданып, сазара түстi. Абайдың жалынған сөздерiне жауап берген жоқ. Үнсiз қатал бiр байлау жасағандай. Сол жауапсыз қалдырған күйiнде Абайды төсегiнде тастап, өзi түнi бойы бiр сәт жантаймастан, тiк отырған қалпынан сырғып түстi де, жұқа жiбек қара шапанды басына бүркеп, салқын атқан таңға қарай жүз бердi. Көңiлде қамрығы көп жар, қара жамылған бойымен, ақ үйден шығып кеттi.

Арада көп күндер өттi. Әйгерiм сол түннен соң бiр қалыпта. Қатты күйiндi де, салқындаған халiнен көңiл жазбай, қалып қойды. Оның бұл ренiшiн Абай тарқата алмады. Екеуiнiң арасында ең алғаш түскен осы аяз айықпады. Абай үшiн Әйгерiм шын қимас, ыстық жар едi. Арада ендi бiтпестей әлек түстi. Не арылмас дерт, жойылмас жара шығудай. Осының бәрiнiң астарында тағы бiреудiң қиянаты, жалған өсегi, өшiктiруi жатыр. Ол Дiлдәның әрекетi. Абай өмiрiнде ең алғаш рет, iштей қатты ширығып өкiндi. Өзiнiң қатесi, оңалмас қатесi есiне ендi түстi. "Дiлдәны жөнелтпей, мүлде айырып, көшiрiп жiбермей, неге алдым, неге ғана Әйгерiмдi алдым..."

Өзге көп қатын алған, надан, топас, қиянаткер ерлер мiнезiнен нем артық болды! Шек ендi жазаны! Тарт ендi улы өмiрдiң, өз қолыңмен ашытқан улы өмiрдiң жазасын!" деп сенделдi.

Осындай көңiл қазасы мегдеген сайын, Абай оймен сырласар серiк iздейдi, саналы серiк iздейдi. Күндiзi мен түнiн қосып, үнсiз жым-жырт сарылумен кiтапқа үңiлдi. Әйгерiмнiң отауында кiтаптан соң кiтапты ендiгi дем тынысындай сiмiре жұта бердi. Қаладан әкелген көп кiтаптың талайын дендеп, оқып шыққан едi. Екi рет Баймағамбеттi қалаға жiберiп, Кузьмичтен қоржын толтыра кiтаптар алғызды.