Путь Абая. Книга II / Абай жолы. II кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

– Қой қалқам. Қой, лайығы жоқ – деп, тартынып қана ақырын күлiп едi.

Сенiң де кезегiңнен қалатын жөнiң жоқ. Тым құрыса ауылдың алты ауызы болсын! – деп Абай емеурiн жасады. Өзi де ықласпен тыңдайтын шырай көрсеттi. Бiржан, Базаралылар да, Балбала, Үмiтейлер де Әйгерiмнiң аса нұрлы жүзiнен көз алмай қарап қапты.

Бұның жас сәулелi жүзiнде кiшiлеу қара көзi әсiресе, естен кетпестей.

Аса сыпайы қарайтын ойлы, нұрлы көзiнде бөлек бiр шұғла бар. Жаңа жеткен жастық, тазалық шағында, ақ жүздi, сұр жүздi қара көз әйелдерде оқта-текте кездесетiн осы шұғла, кейде қоңырқай көлеңке реңденiп, көзiнiң астына ұялап тұрады.

Кiрсiз, мiнсiз тазалықтың, нәзiк жастықтың шақ қана бiр дәуренi сақталып тұрып, кейiн ұшып кеткендей – өшiп кететiн бiр нышаны едi ол.

Қара көз сұлу көп болса да, бұл бiтiм, қасиет анда-санда бiреуде ғана болатын.

Абай Әйгерiм жүзiндегi осы бiр, өзгенiң бәрiнен бөлек нысанаға әр кезде көп қадалып, қызығып қарайтын. "Ұялы қара көз", "нәркес көз" деп осыны айтса керек" деп, iшiнен ойлаушы едi. Сондайлық нұрлы, шұғлалы көзi төрдегi Балбалаға қарап, Әйгерiм ән шырқады.

Мұның айтуында ең алғашқы ұзақ "ахаудың" өзi де нақысты ырғақтай.

Жас жарына көлденең қарап отырған Абай тағы да Бiржан ән салғандағы сияқты, өзгеше сезiммен толқып, тағы бiр жақсы созылған өмiр-сурет дүниесiне шомып кеттi.

Ал, бидай, саған айтам гигайымды...

Арғы сөзi Абайдың құлағына кiрген жоқ. Барды айтып жатқан сөз емес, әуен мен үн. Көп күмiс қоңырау сән түзеп, бiр үн сала ма? Әлде нендей ғайып тектi ақ қанатты асыл зат көк жүзiнде күнге шағылыса ма! Күмiс сыбдыр нұр шашып, сырлы аспанға, мәлiмсiз сапарға серiкке шақыра ма? " бершi сараң, сырдаң бойыңды! Түйiлiп қалған жүрегiң, тартынып қалған, ашылмай тығылған жан сырың бар. Ашшы соныңды! Өрге, өнерге шақырайын бар үнiммен. Иықтан басқан зiлден мынау дел-сал күйден өтшi! Сонда... Сонда осы толқынды торғын желек астындағы жас сұлудай, жанындағы жарындай, осының нәркес көз, бұлбұл нақыс үнiндей, ақ тамақ ал гүл жүзiндей жас жарастық, жарқын өнер төгiлер едi өзiңнен! Шықшы iркiлмей, бұқпашы баяу! Менi де елiктiр, өзiң де өрлеп желiкшi, желпiншi! Мынау нәзiк қоңыр сәулелi көлеңке сияқты қорғалақ асыл өнерiңдi ашшы!" дейдi. Жұртқа қарап шырқаса да, Абайға арнап наз тiлек тастап отыр.

Ән үзiлiптi... Абай Әйгерiмнiң жүзiне: "ақ жұмыр иегiң неге қозғалмай қалды? Жұқалаң, сұлу, қып-қызыл ерiндерiң неге жаңағы назыңды қайталамайды? Кiршiксiз, аппақ, мiнсiз сұлу тiстерiң неге iш қайнатқан қатарын жасайды дегендей, ұзақ сұрақпен қадалып қалған екен.

Әнi тоқтаған Әйгерiм күлiп қана қымыз ұсынып, Абайды тағы өзi оятты.

Абай қымыздан қолын тартып, тостағанды алмай тұрып, қабақ шытып барып, қалпына келдi де, ұзақ созып:

– Япыр-а-а-ай! – деп, күлiп жiбердi.

Ұсынған қымызды алмаған күйеуiнен Әйгерiм қысылып, қызарып, ұяң күлiп отыр едi. Абай соны ендi тез аңғарып барып, оның қолындағы тостағанды да бассалды. Және екiншi қолымен келiншегiн құшақтай қошеметтеп, торғын шәлiсiнiң сыртынан құрметтей сипады.

Есiк жақтағы бағанағы Иiс кемпiрден бастап, барлық қартаң әйелдер:

– Айналайын келiнжан, өркенiң өссiн!

– Құдай көңiлiңдi өсiрсiн.

– Осы әнiңмен, осы сәнiңмен өт жалғаннан! – дестi. Соңғы алғысты Иiс айтып едi. Абай елең етiп, Иiске қарады да:

– Апырмай, мына Иiс шешем алғысы қандай жақсы едi! Әмин дешi, Әйгерiм, осыған! – дедi. Әйгерiм аса бiр сыпайы алғыс жүзiмен Иiске қарап:

– Әмин, әже! – деп, өзi кейiнiрек қағылды да, Иiс кемпiрдi қасына шақырып ап, қымыз ұсынды.

Әйгерiм әнi Бiржанды да ұйтқандай. Ол қошемет болар деп, сыртына сыр шығарған жоқ.

Тек Жиренше шыдай алмай, қозғалақтап: