Путь Абая. Книга II / Абай жолы. II кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

– Жаным-ау, Әйгерiмнiң үнi осы қызыл көмейiнiң үнi ме, жоқ бейiс үнi ме? – деп үй iшiн күлдiргенде, Бiржан ақырын ғана Базаралы жаққа үн қатып:

– Ән салса, Әйгерiм ғана салсын да! – дедi. Шыншыл өнерпаз өзге жастармен қатар, өзiн де аяған жоқ. Үй иесiнiң әнi ас алдындағы тойтарқар үнi есептi болды.

Ас пiскен едi. Жиын серпiлiп, есiк жақ астан хабар алып, шығыса бастады. Қонақтар да осы орайда желпiнiп келмек боп, есiкке беттедi. Әйгерiм тұрып, қымыз ыдыстарын жиғызуға белгi бердi. Дәл осы кезде, есiктен шығып жатқан қонақтарға қарсы жүрiп, сығылыса кiрген Қалиқа, Абайға жақындап кеп: – Телғара! Қалқам, сенi апаң шақырады! – дедi. Абай Әмiр мен Оспанға, Әйгерiмге қарап:

– Мен бөгелiп қалсам, тоспаңдар! Қонақтарға ас бере берiңдер! – деп, шығып кеттi.

2

Үлкен үйде Ұлжан, Айғыз, Дiлдә үшеуi ғана отыр екен. Шақыртқан осылар көрiнедi.

Жаулық астынан көрiнген самай шашы бұл күнде аппақ болған Ұлжан, бұрынғысынша еттi болса да, қазiр кәрiлiкке жеңгiзгендей. Жүзi сарғыш тартқан. Маңдайының ажымдары қалыңдағаннан басқа, тереңдеп созыла түсiптi.

Абай шешесiнiң өмiрден қажып бара жатқанын, әсiресе, оның екi ұртына соңғы жылдар түскен екi қатар қалың ажымнан аңғарып, бағып жүрушi едi. Осы екi терең сызық – анық уайым сызығы, шер табы.

Сол ажым сызықтары қазiр, әсiресе, айқындай түсiптi. Ойлы-мұңды ана жүзiн, анау жас отаудағы ән сауықтан келген Абайға, суық етiп танытқандай. Анасының үнсiз жүзiнiң өзi-ақ Абайға әлде не үшiн "кiнәлiсiң, кiнәлаймын" деп тұрғандай.

Абай көңiлiне қорқыныш аралас ренiш кiрдi де, өзiне арналған үкiм күттi. Бiрақ анасының дағдылы мейрiм жүзi сыртында болмаса да, iшiнен өз қалпын ауыстырмаған екен. Ол алғаш бастаған сөзiнен бой бердi.

– Абайжан, – деп, ақырын ғана сөз бастап, Ұлжан баласының бетiне жүз бұрды да, – ой да көп, уайым да көп ойлай берсең, ой да жоқ, уайым да жоқ ойнай берсең! – деп едi. Сен соған бақтың ба, балам? – дедi.

Абай мұның артында не зiл барын аңғарып, соны тез айтсын дегендей боп:

– Сол болғаны да, апа! – деп, бар денесiмен шешесiне бұрылды да, ар жағын сұрағандай, үнсiз аңырып қадалды.

– Кәрi әкең сапар шеккелi талай болды. Хабар-ошар жоқ. Күн жым-жырт. Көңiл күптi. Ол қалай, бұл қалай? – деп, бiраз үндемей қап едi.

Айғыз әңгiменiң бұлай басталғанына сабырсыздық етiп, ырза болмай:

– Бiз айтпай саған кiм айтады. Бiр жол емес, бiр күн емес, осы ала жаздай масайрап кеткенiң қалай? Сүйтетiн күн бе едi? Не ойың бар осы? – дедi.

Абай бар сөз түгел айтылып болсын дегендей, үндеген жоқ. Екi ененiң зiлдi сөздерiн арқаланып, ендi Дiлдә сөйледi. Үнi қатқыл. Кесек томырылатын ашулы қалпында екен. Кекетiп, қағытып:

– Не ойы болушы едi? Ой ойлағандай боп жүр ме, жары болған соң. Асық жары, сиқыршысы әншi болған соң, жанын салып жүрген де жағынам деп! – дедi. Көзiнде ашу жасы тұр екен.

Ұлжан бұл сияқты қатты сөздердi тыйған жоқ. Тағы да бiр кiнә қосып: – ауылдағы қонақ жалғыз сал-серi, қыз-қырқын емес. Мына Дiлдә келiннiң шешесi де келiп жатыр. Ол сенiң анаң едi ғой, балам. Оған да берген бейiл, шырайың жоқ. Сырлас құдағиын күтетiн әкең болса бiр сәрi едi.

Мен емес едi ғой оның iздеп келгенi. Көрiп қайтайын, өлiм бар да қаза бар, батамды берiп қайтайын дегенi сен едiң. Оны да ойламайсың. Бас сұқпайсың. Кiмнен жатырқап, қайда тартып барасың? – дедi.

Дiлдә осы тұста ызалы жасын ыршытып отырып, долданып кетiп:

– Сiңiрi шыққан кедейдiң қызы босағамды көруге тең бе едi! Ендi мiне желек астында желiгiн жасыра алмай, күнде-күнде әнiн шырқап, төбеме ойнап отыр. Қу кедейдiң қызын құтыртып отырған... – дей бергенде Абай тамағын кенеп, қатты өзгерiп, Дiлдәға ренiшпен қарады.