Путь Абая. Книга II / Абай жолы. II кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Ендiгi бiр топ – Балбаланың тобы едi. Бұл уақытқа шейiн атын ерттесе де, қалай беттерiн шешпей отырған Базаралы Балбаланы Әйгерiм кеп аттандырған жерде, қия алмай қарап тұрды.

– О, дәурен, Ләйлiсiнен қалған Мәжнүннiң тiрлiгi құрсын! Тарт менiң де атымды! – деп бұйрық еткен. Ербол оны да аттандырды.

Базаралы Балбаланың қасына қатарласып ерiп бара жатқанда, осы Абай үйiнiң жанындағы жаңағы соңғы сөздi естiп, қарап тұрып қалған бiр қызғанышты суық көз бар едi. Ол Құлыншақтың "бес қасқасының" бiрi – Манас болатын. Соңғы топ жөнеле салысымен, сол Манас, Айғыз үйiнде отырған Майбасарды тысқа ертiп шығып, намыс пен кекке толы бiр сөз сөйледi.

– Базаралы Балбаламен әуейi бопты дегендi сырттан естiп, бiздiң Торғай iш құста боп.жүр едi. Сөзiне де, iсiне де бүгiн көзiм жеткендей боп тұр, Майеке... Қосағын жаза алмай, ана кетiп барады Әнетке. Жесiрiмдi бұзып барады әнiки. "Ерде намыс" деген болса, мен де тек тұра алмаспын. Қыздың күйеуi бiздiң Бесбесбай iнiмiз, өзi батыр, өзi сотқар. О да кеудесiн кiсiге бастырайын деп жүрген жоқ. Бiлдiргенiм осы. Жә, не қылсам рауа мынау Қауменнiң қан шелегiне? – дедт.

Өңi сұп-сұр, дырау қамшысын қымтып ұстап алған салалы саусақтарында сабырсыз дiрiл бар.

Майбасар Базаралының Нұрғаным турасындағы сыбысын осы биыл естiп, тiсiн басып жүрушi едi. Көзi күлiмдеп, танауы делие түсiп, ызаланып алды да, бiр-ақ түйiп, қысқа байлау айтты. Құпия қып айтты:

– Қазiр соқтықпа. Тек түнде тос. Оралады ғой Балбаланың босағасынан. Ант амансыз, жан күмәнсыз, құдай қол-аяғын байлап бергенi сол емес пе, қанды мойын айыпкер етiп? Содан ары Бесбесбайың бар, Бесқасқаң бар, жасқанып қалсаң жер жұтсын дермiн сендердi. Одан да құрып кет, бiлдiң бе? – деп Манасты кеудеден түрттi де, – бар! – дедi.

Сол кеште Барлыбай жазығындағы Құнанбай аулынан жан-жаққа шашырай тараған жастар топтары, осы атрапта иiн тiресiп отырған, талай жүздеген ауылдар үстiнен, "шимандай" ел арасымен өтiп бара жатып, еркiн, әсем ән шырқады. Бiресе бұлбұл нақысты, көп ырғақты "Жиырма-бестi" созады. Бiрде, назды қоңыр, кең тынысты "Жанбота" шығады. Тағы бiрде, екпiндi өршiл сегiз сырлы "Жамбас-сипар" кетедi. Ырғала қалқып, дария толқынындай атрапқа тарап кетiп жатқан, асыл Бiржан өнегесi мен өнерi. Сол әкелген қазынасы, кейде шырқап өрлеген Әмiр, Оралбай үндерiмен шығады. Кейде сызылта, жiңiшкерте бұралтқан, бiрақ соншалық күштi және сонша алысқа тарап естiлiп жатқан бойжеткен Балбала, серi сұлу Үмiтей, сыпайы сынды Керiмбала үндерiмен сыр баяндайды.

Барлық ерке, еркiн әндерi: "өмiр, өмiр, сенi сүйем! Әншi өнерпаз, бойыңды кер, қанат қақ. Сазды кеште назды көңiл сыр ашады. Азат, асыл шын жүрек шер шағады". Кейде: "қайдасың, таны, тап менi қадiрлi жар, қалқатай, қасиетiң асқан қара көзiм!" дейдi.

Көрейін өз сорымнан, ұстап алса...

Осыны айтып жатқан қыз құрбандығы қандай!

Түскенде сен есіме, ей, қарағым,

Жортайын аш бөрідей тау жебелеп, -

дейтiн жалынды жiгiт ше? немесе:

Ақбоз үйдің сыртынан аттандырып,

«Қош қалқатай» дегенің естен кетпес, –

дейтiн опалы жiгiт қандайлық? Не болмаса:

Ақ дидарың көргенде балқыдым-ай! –

дейтiн жүрек тыныстары толқынады! Қайырмалар болса, "қаракөз", "айым", "сәулетайым", "қалқатайым", "сабырым қалмас" деп үздiгiп барады. Жан бергендей ұсынып, тiрлiк барлығымен, соңғы тынысын ашық жарға арнап, жан мiнәжатын, жас дұғасын айтып жатады.

Тiл көмейден бал берiскен, балбұл жанған жастық оттары, Тобықты жайлауларының қоңыр, бейуақ кештерiн, жай отындай сара тiлiп өтiп жатыр. Бiржанның бұл ел жасының бiр алуанына әкелiп берген жүрек тiлi, сезiм нұры осы едi.

Сол кеште, Әнетке қарай беттеген Базаралы, ат үстiнде ән салып келе жатқан Балбаланың сымбатты сұңғақ бойына, қыпша белiне тамашалай қарайды.