Путь Абая. Книга II / Абай жолы. II кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Бiрақ Әйгерiмнiң қазiргi көңiл-күйi, өзiнiң сында отырған әншiлiгiн қысылып сезiнуде емес. Жаңа кешке есiткен намыс соққысын жарадай сезген қалыпта. Ол жуан содыр күштiң әдiлетсiз зорлығын, қазiрде, барлық жазықсыз пәк көңiлiмен намыстанып, қорланып сезедi. Бiрақ соны ұққан сайын, Абайға, әсiресе, жан тартады. Қуантқан қызығы мол, қызу оты мол ыстық жарын жан-тәнiмен жабысып сүйедi. Бұрынғы өмiрiнде бұндай қып сезбеген, алғысы аралас сүю жалынын, өз iшiнен бүгiп, әсiресе, айқын табады.

Сонысына орай, Абайдың да бұған қазiргi сәтте анық асық мастай қарсы жалын атып, қызығып, сүйiп отырғанын аңғарды. Соны өзiнiң әнi үстiнде екi жақты қысым, қызудай таныған сайын, өзi де көркем сезiм рақатымен өсе түскендей. Бiр жағында у жатса, мұны кiшiрейтiп, жер қып табанға басып, жүн қылғысы келген зiл жатса, екiншi жақтан, сол ренiштi күйiгiн Абайдан әрi жасырып, әрi оған өзi де сүйгендiгiн танытып, арнап жырлайды.

Әйгерiмнiң осы әндерi алғаш күмiс қоңырау үнiмен шырқап барып, үлкен үйлер жаққа жетiсiмен, сол үйлерден отауға қарай Қалиқа жiберiлiп едi. Айлалы, жырынды және осы ауылдың бар жасырын сырын, iшкi қыбыр-жыбырын, у мен зәрiн жақсы бағатын кексе абысын Әйгерiмнiң отауына кiргенде, үнсiз ғана келген. Ол өзiнiң келiсiмен-ақ "Әйгерiм аңғарар, қояр" деп едi. Әйгерiм ән арасында тек орнынан тұрып, өзiнен жоғарғы жерден орын бердi де, Оспанның жаңа бұйрығы бойынша, тағы да әнiне кiрiскен.

Қалиқа өз көзiнше Әйгерiм айтқан бiр ауыз әндi шала тыңдап бола бере, төмен отырған келiннiң санын қатты шымшып, мытып отырды. Әйгерiм әндi үзген жоқ. Бiрақ мына қысым жанын тiлгендей. "Жамбас-сипардың" соңғы ырғағын қып-қызыл боп, от жалын жүзбен бiтiре бердi де, көзiнен моншақ-моншақ ыстық жасын төгiп жiберiп тоқтады. Қалиқаның ығында, қаға берiсте отырып қалғандықтан, оның бұл жасын көрген кiсi болған жоқ. Қалиқа ғана сезген болса, ол шiмiрiккен жоқ, қайта ысқырғандай боп, шапшаң ғана сыбыр етiп:

– Жеттi желiкпе! – деп, бұйрық бердi.

Әйгерiм әнi осымен тоқталған едi. Содан әрi Бiржанның өз домбырасы гуiл қақты. Аға әншiнiң саңлақ, даңғыл, зор сұлу әуенi өзi самғап шығып едi. Жайлау түнiнiң жұлдызды жарық аспанына шырқап, шаншылып ән кетiп жатты.

Осы түнде, Әнет iшiнде, сол Бiржан әндерiнiң салдарынан туған бiр оқшау уақиға болды. Ол күй Базаралы басында болған едi.

Ымырт кезiнде, Балбаланың белiнен құмар құшағын жазбаған Базаралы, бойжеткен қыздың аулына бiрге келiп түскен. Балбала Базаралыны шын сыйлаған, сүйген көңiлiмен өз қасынан жiбергiсi келмей:

– Базеке, бүгiн менiң қонағым бол! – деп, ертiп келген-дi.

Балбаланың әкесi өлген. Аулының бас-көзi болған үлкен ағасы үйде жоқ екен. Базаралы ере келiп, үйге кiргеннен кейiн, Балбаланың өзi реңдес, байсал мiнездi, кең жүздi, қызыл сары бәйбiше бiраз қысылып қалған. Шай қайнаттыруға бұйрық берумен бiрге, төсектiң аяқ жағына қызын шақырып алып, ақырын сыбырлап сөйлеп:

– Қалқам-ау, не бiлгенiң бар? Қайның Торғай болса, үрген итiнiң даусы естiлiп, мына жерде отыр. Үйiне әлдекiмдi неге әкеледi" десе, не дейiм? Мен қара жер болмаймын ба? – деп едi.

Сабырлы, салмақты жүздi Балбала, әуелi аппақ тiстерiн тегiс көрсетiп, құпиялай күлдi де:

– Апа, "аз күндiк қонағымсың" деушi ең ғой! Қанша сайран сала берер дейсiң. Торғайыңа да басыбайлы боп барармыз, жаны шықпас, Базекемдi қайтып қиып, аулақ жүр дей аламын. Саспа! Күтiп, сыйлап қонақ етiп жiбер! – деген.

Содан соң бiр бағлан сойылып, үй iшi жаңа көтерiлген қазанмен жадырап, масайраған шақта, Балбала әдемi бiр балқып, тұнған тыныш рақат көңiлге кеп, Базаралыға арнап, өзiнiң әдемi әндерiн созып айтып отырды. Ашық, қалжыңқой, еркiн мiнезi Базаралыны бұрынғыдан да ұйытты. Жiгiт Балбаладан бар бейiлiмен айналып отырған.