Путь Абая. Книга II / Абай жолы. II кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Бұл соңғы түнде де ән мол айтылып едi. Бiрақ еттен кейiн таңға шейiн созылған Бiржан, Абай мәжiлiсi де ұзақ болды.

Жаз бойы Бiржанды тыңдап, ән қадiрiн, әннiң қасиетiн азамат өнерiнiң бар зор биiгi деп бағалаған Абай, күйден толқынған көңiлiнен естiлмеген бiр сыр жырын шығарған едi:

Құлақтан кіріп, бойды алар,

Жақсы ән мен тәтті күй.

Көңілге түрлі ой салар,

Әнді сүйсең, менше сүй!...–

деп басталған өлеңiн Бiржанға осы мәжiлiсте оқып бердi. Бiржан Абайды өз iшiнен ойшыл, кемел жас көретiн. Мынау өлең оның саналы ақын өнерiн де шын өзгеше етiп танытты.

– Абайжан, менiң әнiм саған жақсы қозғау салды деушi ең. Сен болсаң, әндегi бiздiң өзiмiз байқамай, елемей жүрген түкпiрдi ашасың. Ендiгi өмiрiме борыш арттың ғой! – дедi.

– Ендеше, мүддемiз бiр жерден шыққан екен, Бiржан аға!

– Мүдде жолында бiрiмiз ары, бiрiмiз берi шыға жатармыз. Бiр ғана саған айтып кетсем дегенiм – өзiңнiң әндi көтерiп қадiрлегенiңдей өлең-сөздi мен де ең алғаш бағалағаным осы десем не дейсiң? Саған менiң бергенiм көп десең, маған сенiң бергенiң, жол азығың қанша екенiн өзiң де бiр аңғарсаңшы! – дедi.

Жаз бойы Бiржаннан Абай барлық Орта-жүз, Арғын Найман, Керей, Уақтағы күйшi, әншiнi, ақын, ақылгөйдi көп естiп, көп ұғынып едi. Соның бiрi қазiр есiне түсiп:

– Бiржан аға, тек өнер қадiрiн бiлгенiмiз анық болса, өмiр тiрлiкте басқа шауып, төске өрлеген өнердi ғана қадiр тұтайық. Рас, онда сiздiң аз болып, жалғыздық көруiңiз де хақ. Бiрақ сол жақсылық жолы жаманшылықпен жарғыласу екенiн ұмытпай сақтайық! – дедi.

Бұл, екеуiнiң де табысып, түйiскен жерiндей болатын. Жанботаның, Азнабайдың апшысын әнмен қуырған Бiржан, осы жолда өзiнiң бiр қимылын көрсеткен де кiсiдей. Әңгiме сырлары сондайға көп сарқып, екi шабытты көңiл ұғысты да, сәл тыным тапты.

Кеш жатқан қонақтар түске жақын тұрып, шай iшiп болған соң, тез жүрудi талап еттi.

Аттар ерттелгелi де бiрталай уақыт болған едi.

Ақыры, Абай бастаған барлық Бiржан достары, еркек-әйел боп тысқа шығып, сал-серiлердi қолтықтап тұрып аттандырған кезде, Бiржан ең соңғы бiр ағалық тiлектi жас әншiлерге жолдады.

– Әмiр, өзiң бастап, Әйгерiм, Үмiтей қосылып тұрып, "Жиырма-бестi" бiр шырқаңдаршы! Менiмен сендердiң айтқан қош-қошың сол болсын, асыл iнiлерiм! – дедi.

Оқшау тiлек. Бiрақ Бiржанның бойына сиятын – серiлiк, ерке тiлек.

Абай мақұл көрiп, түсiнiп тұр. Жастар да iркiлген жоқ, әсем қосылып шырқап кеттi. Осылар бiр ауыз айтып шыққанша көзiн жұмыңқырап, азғана езу тартып, ұйып тыңдаған Бiржан, атының үстiнде тұрып, "ендi бiр сәт тоқтаңдаршы" дегендей белгi еттi. Құндыз жиектi, жасыл барқыт, пұшпақ бөркiн маңдайынан кейiнiрек шалқайтып тұрып, жаңағы жастарға еңкейiп бас иiп, ендi өзi бiр ән шырқады. Бұрын, бұл жаз бойы айтпаған ән болатын. Арманды, мұңды, кербез әннiң қайырмасы шынды ашты.

Ей, бозбала-ай,

Өтті-ау заман-ай,

Қош бол, аман!..–

деп күлдi де, өңi ағарып, қобалжыған Бiржан, атының басын алыс сапарға қарай бұра бердi.

Артынан қарап, қатып таңырқап тұрып қалған Абайларға әнiн әлi тыймай, арнап шырқап барады. Өзгеден бұрын бұл жөндi ұққан Абай едi.

– Мынасы жаңа ән! Дәл осы арада туған, бiзбен қоштасып айтқан ән ғой! Шын шабыттың өзi ғой! – деп қызығып, тыңдап қалды.

Абайдың осы сөзiнен, жаңа ән туып кетiп бара жатқанын аңғарған Әмiр, ата жүгiрiп кермеге барып, ерттеулi тұрған ала атқа қарғып мiнiп алды.

– Үйренiп қалам! Есте қалмай кеткенi обал да?! – деп шаба жөнелдi. Ол сонымен қонақтарын қуып жетiп, бiрге жанасып кете барды.

Бiржан осы әнiн тыймастан шырқап, қалқытып айтып бара жатты.

Абай тобы талмай тыңдап, әлi тұр. Ұзақ тұрды, ән бiр сәт үзiлген жоқ.

Ей, бозбала-ай,