Путь Абая. Книга II / Абай жолы. II кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Сұлу қыздың шешесi мен бөлек отаудағы жеңгесi көп өтiнген соң, қонақ жiгiт Базаралының өзi де көп ән айтты. Әңгiме, қалжың, әзiлге де үй iшi қарық болғандай. Аса бiр кең жарастық құрмет кешi боп едi.

Дәл жатар кезде шеше Балбаланың абырой-атағын, қадiрiн қорғап, қызын жеңгесiнiң үйiне жатуға жiбердi де, Базаралыны өзiнiң үлкен үйiне жатқызды. Өйтуiнiң, әсiресе бiр себебi, кешкi отырыста осы үйге әншейiнде келе қоймайтын бiр-екi ересек балалар келiп кеттi. Олар Торғай, Құлыншақ аулының балалары екен. Өгiзге мiнгесiп елеусiз боп келген. Киiмдерi жұпыны, қозышы балалар сияқты. Келген себептерi де орынды. Күндiз қосылып кетпедi ме деп, қозысын iздеп жүрген, "жоқ қараушылар" болды. Бiрақ, олар үйдiң iшiндегi " қонаққа, үй жандарының шырайына, қалжың-әзiлге "қозыдан" көрi көп көңiл бөлген. Қулау балалар екенiн бәйбiше сезiп, өздерiне ас iшкiзiп жөнелткен-дi.

Осы балалар қойдың iшiн аралаған боп, күзетшiмен сөйлесiп, бөгелiп, түн ортасына дейiн шұбалып жүрiп алды. Тек Балбала оларды байқамаған, елемеген қалпында, үлкен үйге қонағын жатқызып, түңлiктi жауып, өзi отауға қарай барып жатқан соң ғана, "қозышы" балалар кеткен-дi.

Шала шешiнiп жатқан Базаралы түн ортасы ауа бергенде, үлкен үйден ептеп шығып, Балбала жатқан отауға тура беттедi. Ай әлi батпаған, дала самаладай екен. Бозғыл отаудың түңлiгi жабық.

Ауылда күзетшi де, ит атаулы да жым-жырт болған соң, жiгiт айналаны елең қылмай, отау үйдiң есiгiн көтерiп аша бердi. Сүйткенде, отаудың көлеңке жағымен жасырынып келген еңгезердей үлкен бойлы, қара кiсi Базаралыны иығынан ұстай алды:

– Тоқта! Былай жүр! – деп, бұйрық еттi.

Ол Манас екен. Базаралы түк саспаған салқын жүзбен, жалт қарап, таныды да:

– Уәй, Манаспысың? – деп едi.

– Манаспын ба, таласпын ба бiлiп не қыласын, берi жүр! – деп, Манас тағы да ақырын дауыспен, бiрақ зiлдi, ызалы үнмен бұйрық еттi.

– Өй, тәйiр алсын. Жөнiңе кет! – деп, Базаралы елемей босанайын деп едi, Манас көнген жоқ.

– Балбаланың жаман атын қан жайлау бiлмесiн десең қайт былай! Жiгiт болсаң, тым құрса, қыздың абыройын төкпе! Болмаса, мен дәл осы босағада жанжал салам! Бол! – дедi.

Базаралы басын шайқады да кейiн қозғалды. Отау жанынан екеуi де жырақтап, үйдiң сыртына қарай басып едi. Сол кезде осы отаудың сыртындағы бiрер түп тал жанынан үш жiгiт шыға келдi.

Сол төрт жiгiт Базаралыны ортаға алып, кимелей отырып, ауылдан ұзатып апара жатыр. Бiр жiгiт үлкен үйдiң белдеуiнде әлi ер-тоқымы алынбай, таң асып тұрған Базаралының семiз көк атын шешiп алып келдi. Содан әрi қолға түскен жiгiттi өз атына мiнгiзiп, өздерi де аттарын тегiс мiнiп, барлық шоғырымен Торғай ауылдарына қарай кеткен.

Былай шыққан соң Базаралы:

– Босат, жiбер, сендер де жетiп отырған жесiрiңнiң абыройын төкпе! Ертең жұртқа жаман аты жайылады – деп, қатты салмақпен айтып көрiп едi, Манастың қасындағы Көшпесбай және өзге екi жiгiт ырық берген жоқ, Көшпесбай Балбаланың туған қайнысы. Өзiнiң ағасы Бесбесбай сияқты, Манас тәрiздi, о да алпамсадай зор денелi және балуан, сойылға да мықты, ер атанатын.

Ауылдан ұзап шыққанша Манас та, бұл да Базаралымен қысқа-қысқа болса да, тiлге келгендей.едi. Ауылдан әбден ұзап алған соң, төрт жiгiт бiрден ым қағысып кеп, Базаралыға қамшы басып, жабылып кеттi. Атының да шылбыр тiзгiнiн бiлектерiне шапшаң орап, қымтып апты. Содан соң Базаралы соққы да көрдi. Осы түнде атынан, шапанынан да айрылды.

Таңертең ел тұрған кезде, Абайды Айғыздың үйiне Майбасар шақыртқан екен. Абай сонда келгенде, бұл үйде Майбасардан басқа Базаралы, Ербол, Айғыз, Нұрғаным отыр едi.

Майбасардың да мұнда кiргенi жаңа болу керек. Абай үйге кiрместен бұрын, тыста жүрген Оспаннан Базаралының сабалғанын естiп, қынжылып келген.