Путь Абая. Книга III / Абай жолы. ІІІ кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

— Қалайсың, бізді тастап еріңнің артынан сапар шеккелі жатырсың-ау! Көпті көрдің ғой, айта кетсеңші, өлген деген қандай болады екен?— депті.

Сонда Ұлжан сәл езу тартып, ақырын ғана әзіл айтыпты:

— Пәруәйсіз қайным-ау! Көрсем — қартайғанша ой түспеген сені көрдім. Бұрын мен өліп кәріппің бе? Әзің өлгенде көресің, несіне ынтықтың!— депті де, тіи-аузын қойыпты.

Өмір бойы ашық ойлы, білгір саналы болған асыл жан өлім сағатында да даңалық қайратынан айырылмаған. Барлық ықтиярсыз, теңсіз тірлігіне өзінің адамгершілік таза биігінен қарап өте білген. Өлімнен де жасқанбай, бұқпай кеткен тәрізді. Кең сабырға толы момын жан өмір есігін ақырын ғана жауып жол кешкендей.

Ділдә осы келісте Әбішті өз қасынан жібермей, екі күндей қонақ етті. Үшінші күні балалары аттарын ерттеп, әке қасына қайта кетпек болған жерде, Әбіштің қасына жабыса жақын отырып, шешесі ойдағы бір арманын айтты... Аналық арыз етті.

Бұл жайын Мағашқа алдын ала білдірген болу керек. Ол да шешесінің ендігі сөзін үлкен ықыласпен қуаттап, тыңдап отыр.

— Сәулем!—деп, Әбіштің жіңішке қолын өз қолына алды,— Кешегі өткен енеден менің де ұққан өсиетім бар-ды. Баяғыда, сендер жас шақта, Абай қалаға оқуға кетем дегенде: «Талабына тілек қос, тізгінін алмай, оң шырайыңмен ұзат. Білім іздеп барады. Адам болсам деп аттанып отыр. Ол сенің де, мына кішкентай күшіктеріңнің де ырысы» деген еді. Сенің ұзақ шырқап жүрген жүрісінді де солай ұғынғам. Әлі де жолың болсын,— деп көзіне жас алды. Орамалымен бетін де басты. Қимастық шерге толы сағынышты ана көңілі зорға шыдап жүргенін сездірді.

Бірақ...— деп жыламсыраған үні қатқылдай түсті.— Менің де сенен тілер бір тілегім болса, сенің бермесіңе бола ма? Мең сенен аналық өтініш етем. Сол қолқамды бересің бе?— деп, баласын иығынан құшақтай түсіп, жауап күтті.

Әбіш іркілген жоқ. Шешесі бұлай өтінгенге ол өзі де қатты толқыған-ды.

— Апа, айт! Беремін!— деп тез кесті.

— Ендеше, өзің ұзаққа кетсең де, мұнда сенің үяң болсын. Өз қолымда, қасымда болсын. Мен саған қалындық айттыр деп өтінем...—деді.

Әбіш тәрбиелі жастың ашық, шыншыл мінезі бойынша, бұл өтінішке таңғалғанын жасыра алмады.

— Ойбай-ау, не деді апам! Не деп отыр? Бұған мен не деймін?.. Мен еркім, ықтиярым өзімде, ер жеткен азамат емеспін бе!.. Әзім ойламаймын ба?— деп, Мағаштарға қарап еді.

Мағаш ақырын ғана жымиды да:

— Әбіш аға, оныңыз рас қой. Зорлау жоқ, апамдікі өтініш емес пе? Ал және осы отініштің мезгілі жеткен жоқ па еді?— деді.

Әбішке мына жауапты Мағаштан есіту, тіпті, тосын болды. Ол бірақ қарсылық, наразылық білдірмей не күлмей шарасыздықпен отырып қалды. Жаңа шешесіне берген серті де түсап отыр. Ділдә тағы сойледі:

— Зорлық жоқ, жаным! Бүгін үйленіп кет деп те айтпаймын. Жалғыз-ақ маған келінің, құдай қосса, мынау болады деп ұнатқан жанынды атап кет. Биыл айттырып қой да, жолыңа жүре бер. Соның бары да жұбаныш. Өзіңнен соңғы қуанышым, үмітім болады да отыра береді!— деді.

Әбіш әлі де байлау айта алмады. Бұлқынып, «керексіз» деп шоршыған да жоқ. Енді Ділдә соңғы сөзін де айтып қалды:

— Өзің көресің. Көңілің ұнатса ғана құп дерсің. Менің өздігімнен саған атайтын кісім де бар. Мынау ноғай Махмұттың үйінде, Мағрипа деген сондай асыл зат, жақсы бойжеткен бар. Соны бір көрші, сәулем! Көріп тұрып маған жауап айтшы. Мен сенен әзір басқа серт сұрамаймын. Осыныма уәде бересің бе?— деді.

Әбіш үялып, күрмеліп қалды. Бірақ сонда да қызара, қысыла отырып, шешесіне ақырын ғана бас изеді.

Ділдә Әбіштің бетінен сүйді де, Мағашқа қарады.

— Мағаш, Дәрмен екеуіңе де осы сөзім қарыз... Әбішіме Мағрипаны дәл осы екеуің көрсетесің! Жауабын екеуіңнен аламын!—деді.

Бұлар үндеген жоқ. Бірақ Әбіш екеуінің жүзіне қарап, олардың бар ынтасы бұл міндетке әзір екенін аңғарды Тек Әбіштің алдына түсіп, оның өзінен бұрын ықылас, бейіл білдіргілері келмеді. Әйтпесе, Ділдәнің ойындағы қызметке бұлар іркілер еместей...