Путь Абая. Книга III / Абай жолы. ІІІ кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Кейін атқа мініп, қайта жүргенде Мағаш пен Әлмағамбет бір бөлек оқшауырақ қалды да, Дәрмен мен Әбіш оңашалау кетті.

Дәрмен енді жаңағы Ділдә айтқан сөз, барлық үлкен аға, кіші іні — бәрінің де көкейінде жүрген іс екенін білдірді. Әбіш бұл тұста да сыр ашқан жоқ. Бірақ көңіліне неғылса да, үміт, қиял аралас дос көксегендей ыстық бір толқын кірді. Дәрменнің сөздерін қаққан жоқ. Ал епті мінезді және тілі орамды Дәрмен, қазір Мағрипа жайын айтып келеді. Жасы он жетіге келген, мұсылманша жақсы оқуы бар, аса биязы, асыл тәрбиелі Мағрипа бұның айтуынша, бұл өңірде жоқ сұлу, нәзік бойжеткен екен... Соны көру керек. Бұл арада еш нәрсеге байламаса да, Әбіш тек қана бір кәрсе, дидарласса екен... Одан арғының бәрін жүрек шешеді... Бөгде кісінің үгіті, тілегі керек болмас... деп, Дәрмен досіық мәслихат сөйлеп келеді.

Артта тақау келе жатқан Әлмағамбет әсем кең шырқап тұрып, ынтық-ынтызар сәлемін жырлайды. «Ғашық от», «Махаббат», «Асыл жар» деп шебер сәнмен безеп келеді.

Салқын самалы жайлы соққан көк жасыл жайлау дүниесі жүректі қуанта көтереді. Іштегі қиял ыстық үміттер, тілектер оятады... Әбіш үнсіз ғана жымияды. Өз ойынан өзі үялып, ұрланғандай. Жауапсыз, байлаусыз қобалжуда... Жүзі де бір ағара түсіп, біресе дуылдап қызарып кетеді.

2

Абай бір жағынан, Әбіштей баласының орысша кең, мол тәрбие алғанына қызыға қарайды. Оның білімді жігіт боп, қатарлы орыс оқымыстыларындай өсіп, қалыптанып қалғанына қуанады. Әбішті сәйлетіп, ұзақтындағысы келеді. Екіншіден, Россияның бар жаңа хабарына ынтығады. Қазіргі Петербург тұрмысынан, ғылымның, өнердің жаңа табысынан көп нәрселер сұрайды. Шойын жол, кемелер, үлкен оқу орындары туралы да білгісі келеді. Россияның зор қалаларының бірінен-бірі ерекше байлықтарын, өзгеше қасиеттерін сұрастырады. Фабрик, заводтар жайына да кызығады.

Кейде әке мен бала мәслихаты орыс халқының үлкен ақындары жазған кітаптарға да ауысады. Толстой, Салтыков Щедрин, Некрасовтар туралы да ой толғаулар айтысады.

Осымен қатар, Әбіштің байқауынша, кейде Абайды бір мазасыз ойлар алаң етіп толқып қандай болады. Ол үңсіз, жалғыздың мұңына кете беретін тәрізді.

Әбіштің ұғымынша, Абайдың өзі үшін керексіз және залалды, әсіресе, ақындық әнері үшін залалды бір әдеті бар.

Ол — осы елдің ішіндегі тынымсыз бұзар, атқамінер, партияқорлардың толып жатқан даушары туралы. Солардың кейбіреулеріне Абайдың ықтиярлы, ықшярсыз арадаса жүретіндііз турасында.

Елғе келгеннен бері қарай, Мағаш пен Кокітайлардан Әбіш көп нәрселер есітіп қанған-ды. Ел ішінде, Абай айналасында, осы ауылда жүрген аз ғана өнерпаз, жарыққұмар жастар болмаса, Абайға қарсы арналған өштік, араздық, қызғаныш, қастық атаулы соншалық мол екенін Әбдірахмен көп естіген.

Өзі әкесі үшін қатты қиналып, оңаша ұзақ ойланып жүруші еді. Бұл біле келсе, Абайға осы күнде Оразбай, Жиренше сияқты бай-жуандардан шыққан бәлеқорлар тегіс өш екен. Олар ғана емес, Ырғызбай ішінде аталаспын, туысқанмың дегең мықтылардан да өкпелі боп, жаулық істей бастағандар бар.

Әкесінің тірлігі уайыммен, мұңмен өткеніне Әбіштің өзі де қиналып жүреді. Бір күні Әбіштің қабағын түсінгендей боп, Абай аз ғана сырын ашты:

— Неше алуан жауыздық пен қиянат атаулы мені қатты қинайды-ау, қарағым Әбіш... Бірақ менің сыбағам осы болып кеткені ғой!— дей түсті де, бар жастарға қарап жаңа бір сөз тастады:

— Ал сендердің замандарың басқаша болар деп сеңемің. Мең ескінің арты боп, сендер жаңаның алды болсандар екен, тым құрыса!-деді.

Осы мәжіліс үстінде Әбдірахман бұрын қозғалып жүрген еңбеқ жайынан Абай бастаған барлық мәжіліске аса бір қызықты жаңалық әңгіме баян етті.