Путь Абая. Книга IV / Абай жолы. IV кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Санасы, ойы соншалық сап-сау. Бірдеме айтқысы келсе, тек ұйқылы-ояу адамның қалпындай ақырын сыбырмен айтып та қояды. Бар дүниені, қыбыр-тықырды, әр сөзді естіп, ұғып та жатады. Бірақ арығаны, талғаны, бой қуатының біткені соншалық, енді тіпті көңіл ойы біліп жатқан, тілеп жатқан сусын тәрізді қажеті болса да, айтуға аузы сараң тартты.

Үш күн болды, Мағашқа барынша елжіреген мейірмен қарап: "Мағатайым!" деп еркелетіп, айтып қоятын сөзі де қалды.

Мағаш бүгін күндіз аса күдер үзіп, ұзақ жалғыздық тыныштықта отырған қалпында өзіне өзі "Бүгін бе, ертең бе екен?" деп қалды. Соңғы демі үзіліп болмаған жан ағасына арнаған арыз сөзін ақ қағазға тізді.

Дейтұғын сөзің қайда "Мағатайым?!"

Қауіптің тоқтауы жоқ барған сайын.

Жарқ-жұрқ етіп жайнайтын жас шағында,

Шынымен кеткені ме, ағатайым?..

Жас татымас жылауға көзді бұлап,

Күні-түні жалбарынам жанын тілеп.

Сыртыңа бір белгіні қоймасаң да,

Күймесіңе болмайды жүрек жылап!.. –

деген еді.

Осы күні мезгілдің тақағанын сезе ме, Абайдан телеграмма да келді. "Телеграммамен толық айт, халі қалай?" депті.

Әбіш телеграмма келгенін Майқан төргі үйге кіріп, Мағашқа әкеп бергенде езген екен. Телеграмма жөнін Мағаш оқып бергенде, үн қатқан жоқ. Тек бас жағына тақау тұрған лампы қасындағы қойын книжкасын көрсетті. Ашылған беттері үстелге төңкеріліп қойылған екен.

Әбіштің көз ажарына, емеурініне қарап Мағаш енді аңғарды. Әкесінің телеграммасына "жауабым осы" деген тәрізді. Мағаштың арабша жазуға көзі түсіп еді, "Аға, қош! Арманым – тілегіңді ақтай алмадым. Барымды бере алмай кеттім!.. Тағы арманым –Мағыш! Қызығым едің!.. Ғашық жарым!.. Бір өзіңе берілген аласыз көңілім адал!.. Рахиланы сүйдім..." депті.

Бұдан бұрын сөйлесер сөзін тыйған болса, енді осы жолдармен ой сезімін де үзген еді. Сол күні түстен бастап, кешке дейін Әбіштің нашарлап жатқанын естіген көп адамдар Әбсәмет үйіне екіден-үштен келумен болды.

Қасына қаланың оқыған бір адамы Бақия деген арғынды ертіп Дәт те келді. Әбіш үндемесе де, Дәт Мағашқа арнап келген жайын айтты.

– Көптен о яқ, бұ яққа жүрісім боп, үстіне кіре алмап ем. Мана Бақияға кездесіп, "сенің бауырың, менің тілеулес дос-жарым емес пе!" деп кеп қалған жайымыз со, Мағаш шырақ! – деді.

Мағаш Әбіштің ауырлап жатқанын ақырын ғана қысқа сөзбен айтқан еді.

– Несін айтасың, қарағым! Көріп отырмыз, о яғын айтпай-ақ қойғын, тек шыпа берсін! – деді де, Дәт жүріп кетті.

Осы қаладағы облыстық правлениеде, округ сотында, ояз кеңсесінде істейтін Арғынның, Найманның тілмаштары бар еді. Олар да бірнеше буын адамдар боп келіп, қоштасып шықты.

Солармен ілес, қайдан білгені белгісіз, осындағы бес мешіттің халфелері мен сәлделі мәзіндері, қартаң шәкірттері де қайта-қайта келе берді. Имек тұмсық, ала көздеу, ұрты суалған, қара сақал бір халфе Әбіш қасынан ауыз үйге шығып, кебісін киіп жатып, "бәрәкәллә, бәрә-кәллә!" дей берді. Өтегелді соған өзі күйіп отырған көңілімен өлгенше ыза болды.

– Арам құстың тұмсығы сияқты имиген тұмсығыңды бұзып жіберер ме еді! Қызылға ұшқан ақ бас күшіген сияқтанған қу құзғын. "Бәрекелде, бәрекелдесі" несі? "Ауырғаның жақсы", "әлсірегенің жақсы" дегені ме иттің? Енді қайтып келместей тірсегін қырқар ма еді, – деді. Жаңағы халфе қораға шығып кеткенше, сыртынан ұрыс сөзін оқтай атып қалды.

Бұл түн таңға тақағанша Әбіш ешбір белгі бермей, сұлық жатты. Ымырт жабылған соң Фидлер соңғы рет келіп, Әбішті қимай маңдайын, қолын сипады. Көп салбырап үнсіз отырды. Мағашпен қайта-қайта қол қысып, ұзақ қоштасты да, ешнәрсе айтпай кетіп қалды.