Путь Абая. Книга IV / Абай жолы. IV кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Және Әбдінің көрген бір әлеметі, қалаға бара жатқан, қаладан келе жатқан керуеннің беті-жүзіне қарап болмайды. Біреулердің мұрны үсіп кеткен. Тағы біреудің беті кеткен, иегі үсіген және бір топ жұрттың бетінде ақжалақ, қызылжалақ боп бұрын үсіген жерлердің орны бадырайған, айғыз-айғыз болған. Соны айта келіп Әбді: "Қыс ызғары жаман. Адамның да, мал атаулының да берекесін кетіріп, бүрістіріп барады!" – деді. Осы күй тағы қай болыстарда барын сұраған Абайға Әбді және де байыпты, құлағы түріңкі адам боп жауап берді.

– Естуімше, Семейдің дуаны түгел, оған жалғас мынау Қарабұжыр, Қалба, Өскемен жағыңыз, анау Көкпекті, Тарбағатайыңыз тағы да қысылғанның бірі дейді. Мына батыс жағымыздағы елді алсақ, Ақбота, Дегелеңнен әрі өрлей қалың Қаракесек, одан арғы қанаттас Қараөткел, мына жағы Сүйіндік, Қуандық бәрінің хабары жақсы емес, тарпы жаман деседі.

Бүгін шай үстінде, одан түскі ас кезінде де Абай мен Дәрменнің сұраулары бойынша Әбді көп әңгіме айтты. Қаланың жөнін сұрап, Затондағы Сәмен, Сейіттердің күй-жайын білгісі келген Дәрменге жауап айта отырып, Әбді қала халқының қысымшылық жайын да баяндады.

– Жаз егін жалпы облыста нашар болған екен. Соның салдары білініп жатыр. Базарға астық түсу саябырлапты. Қалада азық-түлік қымбаттапты. Осы күнде көп кедей-кепшік үйлердің күйі қатты бәсеңдеп кетіпті. Кей кедейдің үйіне қара нан мен қара шайдың өзі де қиындап кеткен жайы бар! – деді.

Бұл Әбдінің жайсыз хабары еді. Тағы біразда Әбді өңшең жүдеу хабар әкелгенін өзі мойындай сөйлеп келіп, бір шақта басқа әңгімеге ауысқан-ды.

– Жә, жүдеулік жайындағы хабарымды осымен тоқтатайын. Тегі, біреу жол жүріп келсе "жақсыат, жаманаттан не бар?" деп сұраушы еді ғой. Жаңағыны сонымен айтып ем. Егіді өзім білген жақсыатымды айтайын, Абай аға! – деп алып, ол Абай мен Дәрменді анық көңілдендіріп, қуантарлық хабарды бастады.

Бұның айтуынша, қазір қалада алты дуан елі бас қосқан ұлан-ғайыр үлкен бір шербешнай боп жатыр екен. Ой мен қырдың, ылди мен өрдің сорпаға шығарының бәрі жиылып, бір жұмадан бері үлкен келелі жарыс, айтыс-тартыс бар дейді. Бұл тегі жапсарлас еліңіздің бәрі... – деп алып, Әбді ендігі сөзді Абайдың өзінің куәлігіне сүйеп айта кетті.

– Жапсарлас болса екі ояздың елі, өзіміздің Керей мен Тобықтыдай, Наймандай алысып, шабыса береді екен ғой. Кісі өлімі ме, ауыл шабу ма, барымта-сырымта ма, тыным таппаса керек. Соның кейбіреулері дүйім елге жетіп, кесірін көпке жайыпты! – деп келіп, енді шербешнай тексеріп жатқан істерді атады. Сонда жақсыаты, жаманаты шыққан ел адамдарын ауызға алды.

Бұл тұста Әбді өзінің сөзі емес, қаладағы талай жанның аузынан естіген сөзін айтады. Естуінше, сияздағы барлық жиынның ден қойғаны деп сөйледі. Әсіресе, дауына дауа тауып кетіскенді "келістірді", "қиюсыздың қисынын тапты" деп, кейбіреулерді көп аузы қатты көтеріп, мақтап жүр екен. "Тобықтыда, қала берсе исі Семей дуанында, сондайлық қара үзіп жақсыаты мейлінше шығып тұрған кісі Мағаш болыпты" деп, Әбді көп әңгімесін Мағаштың жайына арнаған.

– Осы күндерде қырдың елі, ойдың елі болсын, бәрі де үлкен дауын Мағаштың алдына әкеп салуға талпынатын болыпты. Әбді өз көзімен көргені сол, Мағашпен сәлемдесейін деп Сүлейменнің үйіне барса, қора, есік алды, дала тегіс дау сөздерін айтып, Мағаштың кесігін естуге келген адамға сыймайды екен. Соны Әбді көзімен көріпті және Мағашты қамап, қоршап басып жатқан елі кім десең, Тобықты емес, тымақтарына, шапан, тон үлгілеріне, ат таңбаларына қарап Әбдінің аңғарғаны: "Бошан да, Шақантай, Керей де, Терістаңбалы Матай, Сыбан да – бәрі де табылатын көрінеді!" – деп келіп, бір әңгімесін түйе бере өзінің және бір сүйсінгенін айтты.

Мағаштың билігіне келгеннің көбі тозған тон, жөндекі шапан, іреңі жүдеу тымақ, шекпен киіскен жылаулар көпшілік сияқты! – дейді.