Путь Абая. Книга IV / Абай жолы. IV кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

– Ол әйелдерден қысылмаңыз. Бұлар жаяу жүрмесе шаршайды емес пе. Отыруға шаршағаннан қыдырып бара жатқан жоқ па! Сіздің жөніңіз бір басқа, отырыңыз! – деп, Абайды шығармады.

Екеуі оңаша қалғанда Абайдың ойында жоқ сыр ашып, Сейіл Сармолла жөнінде қаланың төменгі жатағы айтысып жүрген бір жайларды сөйледі.

– Абай мырза, біздің естігеніміз рас па, осы? Сармолланың өзге молдаларға жақпай жүргені, ол: "Молдаларға жаназа, садақадан түсім түспей қалса да, жұрт науқастан амандау болсын. Ендігәрі кісілерің өлсе, жайшылықтай емес, молда-қожаны шақырмаңдар, көп жұртты жиып ас бермеңдер. Бұл менің халыққа айтқан достығым!" – депті. Соған бас мешіт пен біздің мына төменгі мешіт имамдары сөз қосып, қатты жауығып апты. Бұлардың сойыл соғар, бас бұзар сотқарлары күндіз істемесе, түн жамылып істейтін қастық аз емес қой. Осылар сол Сармолланы құртпай тынатын емес! – деседі. Одан сіз не білдіңіз? – деді.

Абай бұл сөзден сәл сескеніп, ойланып жауап берді.

– Сармолланың сөзі халық қамына жақын сөз екені даусыз. Аралары ұрыс-таласқа айналып жүргенін де естіп ем. Бірақ соншалық өшігіп, қастық етуге барар ма екен. Оны неліктен айттың? – деп өзі сұрау берді.

– Айтқаным сол, кімнен демеңіз, осында Отарбай дейтін, сөзімен бірге қамшы, қаруы қоса сілтенетін бір сотқар саудагер бар. Оның Семейқан, Қорабай дейтін өзіне серік төбелесқой саудагерлері бар. Бұлардың ар жағы порттардан шықпайтын бірнеше ішкіш, қарташы, кісі өлтіргіш, ұры, бұзықтарға жалғасып жатады. Отарбай үйі менің анау су жағасындағы жаман үйіме жақын болатын. Әр үйлерді аралап жүрген бір шал сушымыз бар еді. Соның сөзін тыңдасам, Отарбай үйіне жаңағы бар қаны бұзық сойқандар жиылып, Сармолланы сыртынан құртып, жойып жатыр дейді. Ол екі имам алдында "ләнет" аталады. Қаланың бар басты саудагер байларын түршіктірді. Дін мұсылман қарындасты мынау қараңғы күнде, апат үстінде орға, жарға жыққалы тұр. Діннен аздырғалы жүр. Астыртын орыстың төрелері мен поптарының дегеніне қарай жетектеп, халықты мешіттен, имам, хазіреттен бездіріп барады! – депті. Сол үшін "ондай ел аздырушыны дін жолымен жазалау керек", "аямай құрту керек" – деп есіттім.

– Бұны қашан есіттің? – деп сұраған Абайға ол өткен бейсенбінің кешін атады. Оған Бүгін үшінші күн.

Абайдың енді көңіл күйі, әсіресе, қобалжытқан ренішке ауысты. Ол Сармолламен өзінің кеңесінде "халық қамын ойлап, жұртқа естірте өсиет айту керек" дегенін еске алды. Сол жолда не ниетпен болса да, Сармолла әрекет етіпті де, осы қаланың бар момын еңбек еліне қамқор адам есебінде аты шықты. Оның айтқанын бар хазірет, халфеден әлдеқайда артық санаған момын жұрт мынау қайықшы Сейілдер. Кешегі басжатақтағы көзі жасты, көңілі қаяу жүдеу-жадау көп үйлер. Сармолла жалғыз болса да, ауыр дерт үстінде, көп үшін өз басын күшті топтың жаулығына қарамай қатерге тіккен кісі тәрізденіп тұр.

Молдалармен арасында қандайлық өші-қасы болса да, бүгін оның хазіреттерге қарсы айтқан жарты лебізінің өзі де көпке жетіп, жұртқа жақты. Ендеше, Абайдың қолынан келсе, сол Сармолла айтып жүрген сөзді бұл өз тарапынан да жұртқа жеткізу борыш-қарыз тәрізді.