Путь Абая. Книга IV / Абай жолы. IV кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Сарманов бітік көзді, тылтиған аласа бойлы, бөтегесі жаңа шығып келе жатқандай семізше жігіт. Өзі секектеп жүреді. Маңдай шашын кірпінің түгіндей тікірейте қайырған советник Сарманов өте ынталы чиновник болудың үстіне, аса қатал, шолақ-шолтырақ адам боп шықты. Ол Мәкенді пристав Старчакпен келісіп алып, арнаулы екі поли-цейскийдің надзоры астында ұстады. Бұның үстіне Дәрменнің жүзін көрсету былай тұрсын, тілхатын, бірде-бір дерегін де білдірмейтін болды. Тіпті Абайды да Әлімбектің өз маңына келтірмейтінін мәлім етті. Бұл чиновниктің үйі қазақ арасы емес. Семей қаласының "ноғай жағы" дейтін бөлімінде. Асты кірпіш, үсті ағаш, екі қабат, көнелеу үй. Құймалар биік, қақпалар берік. Сарманов маңайдағы ноғай көршілерден де қатынастан тыйылып, айналасын тап-тұйнақтай қымтай жүретін.

Өзі қырдан қол үзген. Әйелі болса қазақ қонақты ұнатпайды, жанасу мүмкін емес. Әлімбекке Данияр таныс болғандықтан, Әбіш тым құрса сол арқылы бір сөйлесуді талап етіп көріп еді.

Тықақтаған шолақ чиновник Әлімбек Даниярға ұрысарман боп, ұзатып салды. Кейін Данияр мен Әбіш Әлімбектің үйіне Афтапты жіберген. Бірақ бұл әлі қазақ тіліне жаттығып болмаған марғұландық жас әйел. Татар тілінен басқа тілден әлі бір ауыз сөз үйренбеген Әлімбектің әйелі анау. Екеуі өздерінше шүлдірлесіп мүлде шала ұғысумен тез айырылысты.

Әлімбектің әйелі Мәкенді Афтапқа әдейі көрсетпей қалды. Келер күндердің бірінде Әбіш өзінің тез уақытта жүретінін айтып, сот председателіне бұның куәлігі қажет болар деп айрықша мәлімдеме жасап еді. Бұл шақта оқшау іске арналып бөлінген "особое поручение" чиновнигі Злобин дейтін следователь Мәкен ісін өз қолына алған екен. Әбіш өзі жазған куәлік арыздың жөні бойынша Злобинмен көп сөйлесті. Тергеушіге талай жайларды кең ашып, мол деректер беріп айырылысты.

3

Осы күндерде Түркістанның әскери округінен поручик Ускенбаев Ғабдрахым турасындағы байлау – бұйрық та келіп жеткен болатын. Тегінде, осы өткен жаз басында Петербургтегі Михайловское артиллерийское училищені поручик дәрежесімен бітіріп шыққан жас офицер Ускенбаев Ғабдрахым, енді әскерлік қызметті ада қылу үшін, сол азиялық шеттегі Түркістан әскери округінің қарамағына жіберілген-ді.

Қалаға келіп, Мағышпен екеуі жүріс жайына көптен қамданумен болғанда, Әбіш осыдан бірер ай бұрынғы ауызша келісім бойынша өзін "Алматы қаласына баратын болармын" деп топшылайтын. Қазір жоғарғы әскери орыннан келген бұйрық та, бұны сол Верный қаласына барып, полевая артиллерия бөлімінде арнаулы қызмет ада қыла бастауын айтыпты. Сонымен, жол әзірлігін, күйме-көлігін бұрыннан сайлап жүрген Әбіштің енді жүретін шағы жетті. Бұл кезде Абай мен Баймағамбет Слободкадан Семей жаққа көшкен. Бұрыннан Абай өзі пәтер етіп жүретін шаруа адамы, ескі тату-танысы Кәрімнің үйіне пәтерге жайғасқан.

Дәрмен мен Мәкен ісі Әбіш қана емес, Абайды да ауыр азап, ұзақ әлекке салған. Соңғы шақтағы Абайдың іштей шеккен мұң, наласы осы күзде әсіресе ауырлап, қоюлана түскен. Бұл жайларын Абай осы айларда сыртқа шығарып айтпағанмен, қалаға келгеннен бері күн сайын қағазға қадалып, толғана ойланып жазып тастайтын. Ендігі ішкі сырларын өлең сөзінен, өнер сазынан аңғартады. Соңғы жылдар жазу өнеріне тыңнан қосқан бір үлгісі "қара сөз" еді. Сондай кенеулі ой жемістерінен де жаңағы жайын жеңіл танытатын. Дәрмен ісі тұсында Абай, әрине, не күрсінген, күйінген қабақ танытқан жоқ-ты. Бірақ әркімге арналған істің, айтылатын сөздің жайын бұрынғыдай емес, енді ылғи салқын қабақпен айтады. Өте қысқа ғана қайырып қояды.