Путь Абая. Книга IV / Абай жолы. IV кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Тағы бір сәтте Әбіш пен Мағыштай достарынан Мәкен екеуі алған ауызша сертін, дос жүрек көмегін шын баяндайды. Және бір ауық баяу, қоңыр, сараң сыр бастаған ділмар домбыра, жиі ауысқан ырғаққа сүйене отырып, бар жиынның күтпеген қалпында әзіл, қалжың күйді де қозғай кетеді. Мәкен мен өзінің әп-сәтте қашқын болғанын мысқыл етеді. Енді бірде сол ырғақпен, мынау қасында отырған жан аямас достар Сәмен мен Айшаның, атандай асқар бойлы Мұқаның соққыға жығылып, қанжоса боп жатқанын әзіл, қалжыңға айналдырады. Аз жиынды көп күлдіре жырлап өтеді. Сонда көңілді күйін ауыр мұңымен алмастыра отырып, енді бір шақ сонау қырғын күні Әлмағамбеттің қорқып сасқан ұсқынын мысқылына оралтады.

Бар жиын ішек-сілесі қатып күліскен шақта Әлмағамбет өзі де, сол күні зәресі кеткен жайын мына жұртқа ұғындырмақ болады.

– Қайтейін қорықпай! Қорабайдың сыңар жұдырығының өзі қап-қара тоқпақтай. Анау кәпір жұдырық келіп тисе, бір жапырақ Әлмағамбеттен не қалады, деп шошынғаным рас! – дейді.

Сәмен мен Айша көздерінен жас аққанша күлу үстінде Әлмағамбетке мүсіркей қарасады.

Өзінің аузына қарап отырған дос тобына Дәрмен бар бейілін беріп, мейірін сарқа сыр толқытты. Кейде көңілдендіріп, күлдіріп алған достарына енді келіп аса бір ауыр наласын шағады.

Көп күндер өтсе де, сан сағаттар бұны сарғайтумен соғып кетіп жатса да, ол әлі Мәкеннен бірде-бір хабар, белгі білген емес. Кейде бұл оның жүдеген, жылап, қиналып, Дәрменді жәрдемге шақырған жүзін көреді екен. Осындай түсінің бірінде Мәкеннің терең зындан ішінен шырылдап шыққан даусын естиді. Сонда Дәрмен: "Мен бармын, жақындамын!" – деп, айғайлап жауап қатайын десе, үні шықпай қалады. Қолын созайын десе, бауырына тартылып, байланып қалған қолы тұсауын үзе алмайды. Дәрмен бұл шақты бірінші рет осы топқа мәлім ете зарлай жырлағанда, жаңағы күліп отырған Айша мөлтілдетіп жас төгеді. Әбішке ақын досының жаңағы, соңғы жыры орыстың шебер даналары жазған кейбір балладаға сай туғандай көрінді.

Дәрмен ең соңғы кезде бар тынысы бетті шарпып тұрғандай, соншалық ыстық жайды толғап өтті.

Тас қамаудан бетер болған Әлімбек тілмаштың үйіне Дәрменнің делдалы жетпеуі былай тұрсын, осылай зарлаған оңаша шер куәсы, хаттары да бармайды, тимейді екен. Қатал тілмаш оның да жолын кесіп қойыпты. Сондықтан ең соңғы күндер тым құрса осылай жетер ме деп Кәкітай мен Дәрмен бір шара жасапты. Мәкенге арнап жаңадан тіккізіп жіберген көйлек пен кемзал, бешпет, ішік жағасына, омырауына, қаусырмасына Дәрмен көп тұмарлар тігіп жіберіпті. Сол тұмардың бәрі жетер ме екен Мәкенге. Егер аман-есен жетер болса, не сыр барын елер ме екен асық жар! Ол тұмарларда қапалы көңіл құмарлары тізіліп жазылғанын сезер ме екен! Тауып, танып білер ме екен ынтызар! Соңғы, ұзақ, өзгеше бір тың ырғақпен айтылған ғажайып өлең осылай оралып толқып еді. Үй іші соңғы шайға ауысар кезде, бұл жырдың соңына келген күдік сұрау, үміт сұрау, арман сұраулар қайталады. Дәрмен соны айтқанда, үй іші көп ауыздан тілек қосып, жамырай үн қатысты. "Білер Мәкен", "алар хатыңды", "таныр тұмар сырларын!", "айтқаның келсін, дегенің болсын!" – десіп барынша адал тілек қосады дос қауым.

Дәрмен мен Мәкеннің жұмысына жанын салып араласқан Әбіш енді сол жұмыстың сот алдында аяқтауын тоса алмады. Ол жайды адал серік болған өзі, тіпті Дәрменнен де көп арман етіп еді. Ақын досына: "Енді бар бөгет жойылып, Мәкен екеуің қайта қауышып, күле жайнап отырғаныңды өз көзіммен көріп кету соншалық ыстық тілегім еді. Амал жоқ, Мәкенге осынымды өзің айт, ұмытпай айт!" – деген сөзді Әбіш дәл қоштасар сағатта айтқан да, онымен сүйісіп қоштасқан.

Әскерлік қызмет ретінен Алматыға барып іске кірісу жайы Ташкенттен тың бұйрық, анық, нақтылы бұйрық боп тағы жетті. Семейге Әбіш ойлаған мезгілден бұрын жүретін болды. Сөйтіп, ол Алматыға сентябрьдің аяғында аттанған еді.