Узкая, скользкая дорога / Тар жол, тайғақ кешу - Сакен Сейфуллин / Сәкен Сейфуллин

Енді эсер мен меньшевик партияларының нағыз шын мүшелерінің өзін қуа бастады. Колчакқа әкімшілік әперген патшашылдар жалпы Россияға үкімін жүргізбек болған директорияны тұтқынға алып, бөлек-бөлек қуалап жіберді.

Директория мүшелерінің бәрі эсер партиясының бастықтары еді. Чернов, Авксентьев, Зинзенов, Вольский. Бұларды бездіріп қуып жіберді. Эсер партиясының Сібірдегі бастықтарының бірі — Омбыдағы жазушы Новоселов деген еді. Новоселов Керенский заманында құрылған Сібір үкіметінің бір мүшесі еді. Сол Новоселовты тал түсте Колчактың жендеттері Омбыда атып өлтірді. «Тынышсыз» деген эсер мен меньшевик партиясының талай адамдарын абақтыға салып қойды. Қысқасы, Колчактың шашбауын көтергендерден басқа бұрынғы «саясатшылардың» бәрін қуып, быт-шыт қылды. Патшашылдардың дәуірі айқын жүрді.

«Көпшілік», «халық», «бостандық» деген сөздер біреудің аузынан шыға қалса — дереу үнін өшіретін болды. Адал ниетті жұрт Колчактың майданынан қашты. Жалғыз-ақ Колчактың қасында жұмыскердің қанына семірген бай отырды. Шен алу үшін крестьянның қанын шашқан жандарал отырды. Бай мен жандаралдың табағын жалаған оқыған адамы мырза отырды. Шашын жалбыратып поп отырды. Таспиғын сыртылдатып молда мен мүфти отырды. Бұлармен сыйлас шетелдердің байларының қулары отырды. Және бәрінің есік жағында текенің шытасына салған насыбайын ерніне жымырып, шырт еткізіп түкіре түсіп «біздің алашорда» отырды. Есік алдында сымдай болып, Николайдың приставы тұрды. Пәтуалар арақпен байланатын болды. Батасы — патшаны тілейтін салауат жыр (Боже, царя храни) болды.

Жарлықты қамшымен жасайтын болды.

Бір күні мені түрме кеңсесіне апарды. Бұрын бір школдың кітапханасынан мен бір словарь алғанмын. Менен сол туралы түрменің бастығы Сербов жауап алды. Сербов пәтері сол кеңсесі екен. Қарасам кроватьтың тұсында Николай патшаның суреті ілулі тұр. Суретті қызыл шүберекпен айнала шырмап қойыпты. Суреттің астында бір карабин мен әдемі күміс қынапты қылыш айқасып ілулі тұр. Оның астында ақ тақта шүберекке жазған патшаны тілеген жазу (Боже, царя храни) тұр.

Міне, осымен батырың ниетін білдірмек! Колчактың жендеттері арам қулықтарын бүркеуді қойған.

Бір күні, түн ортасында, түрме бөлмелерінің жалпы ұзын ауыз үйінде біреулердің тықырлап жүрген дыбысы естілді. Салдырлаған кілттердің дыбысы шықты. Ашылған есіктің салдыры естілді. Күмбірлеп-самбырлап сөйлеген дауыстар естілді. Біз ойланып, тыңдап отырмыз.

Бір мезгілде:

— Матрос Авдеев! — деген дауыс естілді.

Күңгірлеп сөйлеген шаңда шұң дауыс шықты. Сербовтың дауысын таныдық. Қасында және бір бөтен дауыс бар.

Сербов:

— Тұр тізеңнен! Жылдам! — деді.

— Тұрғанда не қыл дейсіңдер? — деді біздің жолдас матрос Авдеевтің даусы.

— Тұрғанда, патшаға салауат айтасың! (Боже, царя храни) — деді Сербов.

— Мен ендеше тіземнен де тұра алмаймын, патшаға салауат та жырлай алмаймын! — деп күрілдеген Авдеевтің даусы шықты.

— Жырлайсың, ит! Жырлатамыз біз! — деген дауыстар шығып, Авдеевті бірдемемен салып қалғандай болды.

— Еркек болсаңыздар, мені атып тастаңыздар!.. Жақсы адам болсаңыздар, тұтқынды ұрмас едіңіздер! — деді Авдеев.

— Сөйлеме, жырла патша жырын, жауыз! — деді Сербовтар.

Тағы да салып қалғандай дыбыс шықты.

— Өлтіріп тастасаңыздар да мен патшаға салауат жырламаймын! Мен еңбекші халықтың бірлік ұранын (интернационалды) ғана жырлай білемін. Еңбекші халыққа патшаның керегі жоқ! — деді Авдеев.

Тағы да Авдеевті салып қалды. Авдеев қайыспады. Авдеев жырламады. Авдеев қажымады, қайыспай тұрып алды. Колчактың «батырлары» біраз ұрып қойды.

Салдырлатып-самбырлатып, боқтанып келіп, екінші есікті ашты. Тағы да:

— Ә-ә, Павлов!.. Амансың ба, көгершінім! — десті.

Балағаттап боқтап жатыр.

— Отыр тізеңмен! Жырла, патшаның салауатын! — десті ақырып.

Тағы да шаң да шұң дауыстар шығып, салып қалғандай болды.

Екі-үш дауыс ақырып:

— Жырла жылдам! —деді.