Узкая, скользкая дорога / Тар жол, тайғақ кешу - Сакен Сейфуллин / Сәкен Сейфуллин

Кеш еді. Түрменің іші қараңғы. Сықсиған, кей кезде жағатын жаман шамын жаққан жоқ еді. Қараңғы бөлмелерден ақырын күңкілдер естіледі. Анда-санда, тас еденді тақырлатып, кілттерін сылдырлатып, тұтқындардың құйқа тамырын шымырлатып, ұзын ауыз үйді жағалап кілтшілер өтеді. Біз қараңғы бөлмеде күңкілдесіп отырмыз. Ақырын тұрып терезенің тесігінен сығалаймын. Жер аппақ. Кеш қараңғы. Аспанды қаптаған қара бұлт тұнжырап жерге төніп, жерді басуға таянған тәрізді. Түнерген аспаннан жерге ызғарланып қар қылаулайды. Кеш қараңғы. Көк те қараңғы. Сәуле жоқ. Жерді аппақ қар басқан. Түрменің іші түннен де қараңғы. Түрме бөлмесінің терезесінің ауа кіретін бір көзі ашық. Ашық көзден бөлмеге, бір жат хайуанның дем алысындай сасық ауа шығып, таза ауа уілдеп кіреді. Жапсар бөлмеден екі тұтқын әйелдің қосылып салған зарлы әні естіледі. Әндері жылау тәрізді. Әндері қалтырап, үзіліп-үзіліп шығады. Мұңды, зарлы әндері жүректің нәзік тамырларын қозғайды. Жырлайды екі әйел. Жырлағандары еңіреген жылау сияқты...

Біз отырған бөлменің құлпын ашып, түрменің бастығы мен кілтшілер қаракөлеңкеде бір қазақша киімді жуанды бөлмеге кіргізді.

Түрменің бастығы есік алдында тұрып, тағы да күліп: — Ал, міні, отағасыларың! Күтіп алыңдар, — деп есікті жапты.

Қаракөлеңке түрменің бөлмесіне кіріп келген жуан қазақ бірдемені құшақтаған бойымен:

— Ассалаумалейкум! — деді.

Көтерген көрпе-жастығын сәкіге қоя салып, тақтай сәкіде отырған бізбен амандасуға жылдам қимылдап қолдарын созды.

Жағалай қолымызды ұстады... Жалғыз-ақ Жұмабайға қолын соза бергенде, Жұмабай:

— Тарт қолыңды, ит! — деді. — Қарашы, ұялмай қолын әкеле жатқанын, жауыздың! Кет әрмен! Біздің ішімізде отырма! Енді түрмеде де біздің соңымыздан қалмайын дедің бе!.. Кет, отырма қасымызда! — деп, Мәнтеннің сәкіде тұрған көрпе-жастығын еденге лақтырып тастады.

Мәнтен бізге жалтақтап қарап: Бұл қалай, қарақтарым? — деп отыра кетті.

— Қой, Жұмабай! Саған не болды? Молдадан енді осы жерде кек алмақшымысың?.. Қой, молданың қолын ұста! Не керек орынсыз бүйту! — деп, біз Жұмабайды тоқтатып, басып жайластырдық.

Мәнтеннің көрпе-жастығын сәкіге алып қойдық. Мәнтенмен амандастық. Сөйлестік, хал-жайларын сұрастық.

Мәнтен «Алашорданың» бізге қылған істеріне өкініп, бармағын шайнаған болып отырды. «Алашорданың» уездік советінің төрағасы Түсіп Ізбасарұлы түрменің аурулар жататын бөлмесіне кіргізілгенін айтты.

Ертең ерте біз отырған бөлменің есігіне Түсіп келіп тұрып, есіктің тесігінен бізбен амандасты.

Біз күлісіп:

— Е,е, Түсеке!.. Достарыңыздың сыйы қайырлы болсын! Ештеңе етпес!.. «Тұлпардың өз тұғы өзіне май...» деген, өз жолдастарыңыздың сыйы ғой! — дедік.

Түсекең мұндай сөздерге жөндеп жауап бере алмайтын кісі еді:

— Өй, өткен істі не қыласыңдар енді! — деді.

Түсіпті кіргізген түрменің бөлмесін «больница» дейтін. «Больницаның» есігі жабылмайтын. Күнде бізді 15 минут түрменің ішкі қорғанына бой сергітуге шығарғанда, Түсіп бізбен сөйлесіп жүретін болды. Және біз бөлмемізде жабулы отырғанымызда да Түсіп есікке келіп, есіктің тесігінен бізбен сөйлесіп кететін болды. Өзгелердің өйтіп тесіктен сөйлесіп тұрғанын көрсе, бақылаушы кілтшілер жазаландырушы еді. Түсіпке тимейтін болды. Сыйлайды. Түрмеде отырған большевиктер, орыстар Түсіпті көп білмейді. Мәнтенді жақсы біледі. Өйткені Мәнтен большевиктерді тергеген комиссияның мүшесі еді. Комиссия бәрімізден жауап алғанда қасқиып отырып, Мәнтен большевиктердің есінде қалған еді. Сол себепті Мәнтен түрмеге алынып, біз отырған бөлмеге кірді дегенді ести сала, өзге бөлмелердегі орыстар көруге құмарланыпты.

Таңертең бөлмелерінен шыққан уақыттарында, біздің есікке келіп, тесігінен сығалап бізбен сөз қатысып, Мәнтенді көрісіп кетті. Кейбір тентектеу жігіттер Мәнтенді боқтап та кетті. Бір-екі күннен соң түрменің бастығы Ростов келіп, біз отырған бөлменің құлпын ашып кіріп, бізге: