Узкая, скользкая дорога / Тар жол, тайғақ кешу - Сакен Сейфуллин / Сәкен Сейфуллин

— Қалай, Мәнтенді отағасы қылып «сыйлап» жүрсіңдер ме? — деп, Жұмабайға қарап, көзін қысып, ымдап:

— Жақсылап сыйлаңдар! —деп тағы да Жұмабайға қарап, иегін қағып шығып кетті.

Әуелі мен мұнысына түсініңкіремей қалып, артынан түсіндім: «Мәнтенге қысым қылсын» деп жүр екен.

Түрменің бастығы келіп кеткеннің соңынан, бірінші бөлмедегілерді бой сергітуге ішкі қорғанға шығарған екен.

Біздің есікке түрмедегі большевиктердің ішіндегі ең тентегі Макалкин деген жігіт келіп, тесіктен қарап тұрып, Мәнтенді балағаттап, боқтап, бізге:

— Сендер Мәнтенді неге жай отырғызасыңдар! — деп ұрысты.

— Ендеше мұны бізге жіберіңдер, біз сыбағасын берейік! — деп кетті.

Мәнтен қорықты. Қайтсін?.. Ертеңінде Мәнтенді түрменің бастығы келіп, біздің қасымыздан алып, Макалкин отырған бірінші бөлмеге апарып кіргізді.

Мәнтен бірінші бөлмеге кірісімен, Макалкин қарсы түрегеліп, балағаттап, боқтап, біраз сабап, қысым қылып, сәкі астына жатқызыпты.

Ертеңінде бой сергітуге шыққанда, Мәнтен біздің есікке келіп, тесіктен:

— Қарақтарым, ана Макалкин дегенге айтып, қойғызбасаңдар болатын емес!.. Сәкен, сен барып айтпасаң, ана Макалкин қоятын емес! — деп, қатты өтініш қылып кетті.

Ішкі қорғанға шығарғанда, мен бірінші бөлменің есігіне келіп, тесіктен Макалкинді шақырып алып:

— Сен енді ана Мәнтенге тиме, не қыласың! — деп кеттім. Бой сергітуге шыққан сайын, ішкі қорғанда ерсілі-қарсылы жүріп жүрген бізбен Түсіп келіп әңгімелесіп кетеді. Және біз бөлмемізде отырғанда да келіп, есіктің тесігінен бізбен сөйлесіп кетіп жүреді.

Түсіп өте қорқақ кісі. Әңгімесінің көбі:

— Сен қалай деп ойлайсың, мені не қылар екен, ә?.. Қайтер екен, ә? — дейді.

— Кім білсін не қыларын! Өзіңіздің кешегі жолдастарыңыз ғой, — дейміз.

— Жоқ, сонда да не қылар екен, ә, ә? — деп қоймайды. Нeшe ай қол-аяққа темір шынжыр салынып, атылуға ұйғарылып отырған, тағдыры қылыштың қырында, пышақтың жүзінде тұрған бізде жұмысы жоқ!.. Жолдастарының ашуымен үш айға жабылып қалған өз халдерін: «Қалай болар екен» — деп қайта-қайта сұрайды.

— А, ай, «Алашорда...» Бейшара, қайтсін!

Бір күні есікке Түсіп келіп, тесіктен:

— Өй, біреуің келіп кетші, — деді.

Біз ас ішіп отыр едік.

— Не, немене? —деді Жұмабай.

Жұмабай тұрып барды.

— Ей, Жұмабай, мені не қылар екен ә-ә? Не қылар екен? — деді.

Жұмабай түсін суытып, әбден ыза болып кетті де:

— Сені атады екен! Сендерді большевиктерден бұлар қауіпті деп таныпты. Сендерді атады қып-қызыл қылып! — деді.

Түсіп шошып кейін шегініп қалды. Біз, Жұмабайдан басқа, Абдолла, Бәкен, мен үшеуміз күліп жібердік.

Міне, «Алашорданың» кейбір «кемеңгерлеріне» түрменің ішінде де азырақ ұшырастық.

Не қылсын?.. Бұларды түрмеде көп жатқызбайды, шығарып қоя берді. Қарғаның көзін қарға шұқи ма?... Біз жата бердік...

Бір күні Ростов орнынан қалып, түрмеге бастық болып Сербов «қаһар» келді. Сербов сұр жыланша ысқырды. Сербов патшашылдың барып тұрғаны. Кешікпеді, бір күні Сербов түрменің әр бөлмесіне кіріп, адмирал Колчактың «Жалпы Россияға» жалғыз өзінін ғана бас билеуші болғандығын жариялады.

Сербов шатынап, қаһарланып алды. Бір мезгілде біздің бөлменің құлпын ашып, кілтшілер мен Сербов келді.

— Сібір үкіметі және одан жоғары директория қалып, күллі Россияны билеуге енді диктатор болып адмирал Колчак тағайындалды. Отан жауынгерлік тәртібіне қойылады. Енді бұдан былай түрмеде отырғандардың ішінде кімде-кім жөн жүрмесе, атылады!.. — деп, жыланша ысқырып шықты.

Енді халіміз жаман үстіне жаман болатын болды...

Бір күні түрмеге жаңадан бір-екі кісіні әкеп, бір қараңғы бөлмеге тықты.

Сұрасақ, Түркістан жағынан, Жетісу жағынан қашып келген бір-екі большевик қызметкерлер екен.

Бірінің аты — Павлов, бірінің аты — Пиянковский.

Колчак билікті өз қолына алған соң жүгенсіздік, бұзықтық, жауыздық бұрынғылардан да жаман күшейді.