Узкая, скользкая дорога / Тар жол, тайғақ кешу - Сакен Сейфуллин / Сәкен Сейфуллин

Тағы да салып қалғандай дыбыс естілді.

Павлов шыдай алмалы. Павлов тез сынды...

Павлов патшаның салауатын «Боже, царя храни» деп жырлап жіберді.

Бұл Павлов Түркістан жағынан келіп, тұтқынға алынған Павлов екен. Бұл жырлады. Жырды естіп тұрған тұтқындары замен күйініп жылады. Павлов жырлай бастағанда, Сербов шақылдап:

— Қолдарыңды көтер! Под козырек! — деді.

Жыр біткен соң, Павловты қоштап:

— А-а, қорқақ ит! Батыр емес не едің? Не қылмап едің? Он бес минуттен қалғаныңды қырам деп бұйрық қылушы едің ғой?.. Батыр емес пе едің, жауыз! Қорқағын қарашы, иттің! — деп, тағы да ұрған дыбыс шықты.

Павловтың енді ойбайлаған дауысы шықты. Енді тек ұра берді. Боқтап, балағаттап ұра берді. Ұрған сайын Павлов ойбайлап жатты.

Біраздан соң ойбайлаған дауыс әлсірей бастады. Ақырында дауыс әрең шықты. Боқтап, балағаттап, қорлап Павловты тастап, Авдеевтер отырған бөлмені тағы да барып ашты. Тағы да самбырлап сөйледі.

— Авдеев, сен жігітсің! Сен ерсің. Сен біздің жауымызсың, бірақ жау болсаң да жақсы адамсың! Жауласуға тұратын адамсың. Анау Павлов кісі емес! Ол аяқ астында жорғалап жүретін хайуан! — десті.

Тағы да қоразданған Сербовтың мынадай даусы шықты:

— Бұл Авдеев большевиктердің қызыл әскер штабының бастығы еді. Бұл нағыз ер. Өлімнен қорықпайды. Әнеугі күні біз Совдепке қарсы көтеріліс жасағанымызда, бұл шын ерлігін көрсетті. Біз Совдепті тұтқынға алып, қамап қойып, әскерлерінің штабына барсақ, Авдеев мылтығын ұстап тұр екен. Бізді штабына кіргізбей, бір қолында наган, бір қолында бомба, азғантай әскерді ертіп, атысуға даярланып, көшеге шықты.

— Қаруларыңды тастап, беріліңдер! —деп мен айқайлап едім:

— Берілмейміз! Шамаларың келсе бізді аямаңдар! Біз енді қазір ата бастаймыз! — деді.

— Бұл қорықпады, — деп Сербов Авдеевтің ерлігін айтқан болып, өзін Авдеевтен де батыр қылып, қоразданып сөйлеп тұрды. Енді самбырлап біз отырған бөлмеге таянды. «Левый эсер» Смокотин адвокат отырған бөлмеге келіп, оны біраз айналдырды. Смокотин — қарт кісі. Заты казак-орыс. «Левый эсерден» коммунист болған қажырлы адам еді. Ол Сербовтың ақырғанынан қорықпады. Тілін тартпады.

— Жарайды, сен шал казак-орыс болсаң да жолдан азған адамсың, бірақ әйтеуір казак-орыс болғандықтан қажырлы, тәуір адамсың! — деді Сербов.

Одан келіп, тағы да «левый эсер» адвокат Трофимовтың отырған бөлмесін ашты.

Трофимов Ақмола большевиктеріне жөн сілтеп ақыл үйреткен кісі еді. Трофимовқа Ақмоланың байлары мен төрелері өте өшіккен еді. Сербов Трофимовты біраз боқтап, балағаттап тастап, бізге келді.

Біздің есіктің құлпын ашып, салдыратып кіріп келіп. Сербов ақырып:

— Түрегеліңдер! — деді.

Біз түрегеліп тұрдық.

Сербовтың қасында кілтшілер, түрменің қарауылының бастығы және арқа қазағының күпісін, етігін киген бір-екі бөтен орыс жігіттері.

Сербов мазақтай күліп, әлгі қазақша киінген жігітке қарап бізді көрсетіп:

— Міне, қазақ бөлімі, тақсыр жүзбасы! (Господин сотник) — деді. Қазақша киінген жігіттер кекете күліп:

— А-а, бастықтар екен ғой! (Ах, начальство, значит) — деді.

Сербов:

— Бұлар большевиктердің балапаны еді. Бірақ балапандарды ержеткізбей, ұшуға жібермей, қанаттарын шауып тастадық,—деді.

Сербов мастау көрінді...

Ертеңінде білдік. Павловты қылыштап, мыжғылап кеткен екен.

Міне, түрлері осындай. Түрмеде жай тиыш жатқан кісі бейнетті, қорлықты анықтап көрмеген кісі. Түрмедегі тұтқынды әкімдер күнде боқтап, күнде балағаттап қорлап, күнде «атамын» деп отырса, қиыншылық сонда ғана көрінеді. Сонда ғана түрменің не екені білінеді екен. Сонда ғана түрмеде отырған кісінің де қандай екені көзге көрінеді.