Узкая, скользкая дорога / Тар жол, тайғақ кешу - Сакен Сейфуллин / Сәкен Сейфуллин

Оралдағы, Жымпитыдағы Салық болыс тәрізді емес, Сыпан жанжалға бармайтын адам. Салық Жымпитыда, бір ретте, уездік комитетті көп кісілермен келіп шауып, бір комитет мүшесінің көзін ұрып шығарған.

Енді бір күні мынадай іс болды:

«Жас қазақ» ұйымының жиылысы еді. Жиылыс қазақ комитетінің кеңсесінде болып жатыр. Жиылыстың төрағасы болып отырған мен. Жағалай отырмыз. Менің екі жақ жанымда ұйым басқармасының хатшылары, мүшелері: Әділов, Айбасов, Нұркин, Асылбеков. Біздің алдымызда бізге қарап, Серікбаев, Дөнентаев және басқалар отырған.

Күн батуға таянған. Үйдің іші лық толған иін тірескен кісі. Олардың терлеген лебінен үйдің іші қапаланып ысыған. «Жас қазақ» ұйымының көп мүшелері және жай кісілер де есіктен төрге шейін сығылысып, орын жетпегендері самаладай самсап түрегеп тұр.

Кеңес болып жатыр. Бір мезгілде иін тіресіп тұрған жұрт қозғалды.

— Бұл кім? Неге итересіңдер? Қайда кимелеп барасың?

— Е, не керек? Не болды? — десті.

Кейбіреулер кимелеп, омыраулап, төрге қарай өрлеп келеді. Сөйленіп отырған сөз бөлінді. Аңырайып қарадық.

Молдалар кие-жара омыраулап, біз отырған төрге келді. Бес-алты молда — бәрі де Ақмола уезінің атақты молдалары, әулиелері, Ғалауетдин қалпе, Омар молда, тағы да басқа молдалар.

— Е, шаруаларың бар ма еді? — дедік.

Молдалар күмілжіңкіреп:

— Көп шаруамыз жоқ, — деді.

Біз сөзімізді сөйлей бердік, молдалар отырды. Ғалауетдин менің қасыма келіп отырды.

Сөз сөйленіп жатыр.

Бір мезгілде Ғалауетдин молда маған:

— Сәкен «мырза», кішкене сөздеріңізді бөле тұрыңыздар! — деді.

— Неге? — дедім.

Сөйленіп тұрған сөз өзінен-өзі қойыла қалды.

Жұрт қарай қалды.

— Қазір енді күн кешкірді. Намаздыгер уақыт болды. Сөздеріңізді қоя тұрып, кешкі намазға барыңыздар! — деді.

— Біздің қазір уақытымыз жоқ, қалпе! — дедім.

— Неге уақытыңыз болмайды? Бұл сөздерге уақытыңыз болғанда намазға уақытыңыз болмай ма? Жүріңіздер намазға! — деді Ғалауетдин.

— Біздің дәретіміз жоқ еді, қалпе! — дедім тағы да.

Қалпе түсін суытып:

— Дәрет аласыздар, тастаңыздар енді сөздеріңізді, жүріңіздер, намаз өтіп кетеді! — деді.

Пәле бүйірден қадалды. Мен ыза болып, тез жолдастарға айнала қарап жіберіп, қарсы алдымда отырған Бәкен Серікбайұлына қарадым. Бәкен маған қарап қойып, қып-қызыл болып, қалпеге көзімен қадалып отыр екен. Бәкен менің бетіме қарап жіберді де қалпеге:

— Ей молда! Шатпа!.. Шайнама! — деді.

Бәкенге таяу, терезенің алдында отырған Өмірбай:

— Маған сөз берші, Сәкен! — деп ұшып түрегелді.

Сөз бердім.

Молдалар қалш-қалш етеді. Иін тірескен жұртта үн жоқ. О-ой, сөкті-ай кеп Өмірбай молдаларды!

— ...Сендер, елді алдаушы арамтамақтар... Сұм, көлгір, былжыраған қаяр бұзылғандар!.. Өздеріңнің не қылып жүретіндерің естеріңде бола ма?.. Бізде не ақыларың бар?.. Біз тозақта күйіп жатсақ, сендер қолдарыңның ұшын бермей-ақ қойыңдар! — деп, молдалардың ит терісін басына қаптады.

Быт-шыт болып молдалар кетті.

Молдалар мен болыстардың, барлық жуандардың беті, ниеті бір. Бәрінің шабуылы да бір.

Міне, сөйтіп, Қазақстанның көп жерінде комитет істері осылардың ықпалымен жүрген.

Міне, «Алашорданың» тіреуінің зоры молдалар мен болыстар болған. Тағы да мысал келтірейік.

«АЛАШ» ХАННЫҢ ҮЙІНДЕ

Колчактың, алашорданың заманы еді. «Алашорда» үкіметі екі бөлек жерде. Күншығыстағысы Семейде. Күнбатыстағысы Орал облысында, Жымпиты қаласында. Семейдегі «алашорданың» бастығы — Әлихан Бөкейхан, Жымпитыдағы орданың бастығы — Досмұқамбетов Жанша. Мүшелері: Қалел, бағанағы Салық болыстар.

Бір күні кешке, «Күнбатыс алашорда» үкіметінің бастықтары жай кеңесіп отыр еді. Кеңес «Орданың» кеңсесінде емес, Қалелдін пәтерінде еді. Ордаға Қуанай қазірет келген. Сол Қуанай қазіретті «алашорда» үкіметі құрметтеп, Қалелдің пәтерінде қонақ қылып сыйлап отырды. Үкіметтің сөзі қазіреттің алдында сыпайы, әдепті: