Белый дом / Ақ боз үй - Смагул Елубай / Смағұл Елубай

Аязды, сіреу қарды шиқылдатып басып көш келеді. Сықай жүк тиелген шойтабан нарлар үскірік, ызғырық сияқты қыс кияпаттарын қаперге де ілер емес. Алшаң-алшаң басады. Киіз қоршау ішінде ақ жаулықтары ағараңдап түйе ырғағына итендей түсіп, кәрі шешелер келеді. Жылы киініп, жарау аттар мінген жігіттер, келіншекгер жағында әзіл-қалжың, ду-дабыр. Кешелі бері тістеріне талшық тимей шұбырумен келе жатқан қой-ешкінің шуылы бүгін үдей түскен.

Көш алдында майда бүлкілмен желістеген бір топ түйе. Ізін ала бума ағашты сүйретіп шоқыдай айдыны шыққан — Шойынқара. Тоңдай қатқан сіреу қарды сендей бұзып екі айырып дүйім көшке жол ашып келеді. Томар аяқ, күпшек сан алып тұлға Шойынқараның аш белі қаншырдай қатса да танауы шуылдап, суық жанары от шашады. Қар күміс шаңдатып, бауырында бұрқ-бұрқ етеді. Жігіттер жол-жөнекей қарды аршып баялыш, жусан шауып әкеп нардың аузына тосады. Аш үлек орып асайды.

Тағы, арада үш түнеп, төртінші күні көш Көлтабан арқылы Үстіртке көтерілді. Аш, арық-тұрық талай қой-ешкі бұратылып жолда қалды. Үстірттің тақтай жазығымен салдыртып отырып, көш араға апта салып Өкім-Қиықтың сорына құлап, екінші апта Самның құмына да түяқ іліктірді. Құмның қары жұқа, шөбі қалың еді.

Көзі қарауытқан мал қалқиған бұта көрінсе ұлардай шулап, қасқырша қаптайды.

Ауыл сексеуілді қалың түлейге ішкерілей кіріп жыл сайынғы қыстап жүрген көңді ықтасынды жылы қорасына қонды.

Хансұлу үшін қыстың көңілсіз, сұрқай күндері басталды. Маңдайынан кісі шертіп көрмеген ерке қыз басына түскен жайды сазарып үнсіз көтерді. Әкесіне "Неге өйттің?" деп тіс жармады. "Көке" деп еркелеуін доғарды. "Бұның не?" деген әкесі де болған жоқ. Әкесінің басы қатып жүргені басқа нәрсе. Кеш болса, Әзберген екеуі оңашаланып алып керілдеседі де отырады. Ауғанстан, Иран дегендерді жиі айтады. Шешесінде үн жоқ. Қыстауға қонысымен бұның жасауын дайындауға кірісті. Ертелі-кеш қол мәшинесін зыр-зыр бұрап тігін тігеді де отырады.

Қыс кеші бүгін де ерте түсті. Әлі шам жағылмаған бейуақ еді. Үй іші ала көлеңке. Ортада үш бұт темір ошаққа асылған қазан. Иісі бұркырап бүлкіп қайнаған соғымның еті. Қазан астында қоздаған шоқ. Сол оттан көзін айырмай, Хансұлу тыңқылдатып домбыра шертіп отырған. Бір түпсіз ой тұңғиығына бойлаған. Баяу қоңырлаған бейбақ домбыра, қаяулы қыз жанының жалғыз мұңшысындай күрсіне өксіп кейуана гөй-гөйлейді.

Сырға бәйбіше тігін мәшинесінің құлағын бұрауын доғарып жайлап түрегеп босаға жақтағы шамды жақты. Сұлу тұлғалы биязы мінез шешесі көлеңкедей жылжып тысырсыз қозғалады. Мына кешкі бейуақта домбырамен оңаша сырласқан қызының көңіл шырқын бұзғысы келмейді. Үй ішіндегі зілмауыр тыныштықты ауылдың арғы шетінен естілген шаң-шұң айқай бұзды. Сырға бәйбіше селт етіп сыртқа құлақ түрді. Хансұлу шапшаң қозғалып, сыртқа шықса ауыл ортасында лаулап жанған отқа көзі түсті. Жұрт төбе етіп үйілген қардың жел жағына сексеуіл өртеп, шыршыр /қар ерітіп ауыз су алу/ жасап жатыр екен. Әріректе жайдақ тайға мініп екпіндеген Ждақай. Даурығып, қырға қарай жүгірген Шәріпті айнала шабады. Әлгі айқай сөнікі екен. Жұрт шыршырды тастай сап ауыл артындағы қырға ұмтылды. Хансұлу да жүгірді. Ең алдымен көргені Мажанның қыстауы тұсынан жүгіріп келе жатқан әйел. Оны өкшелей қуып қамшының астына алып сабаған түлкі тымақты кісі. Әйелдің — Балқия екені, еркектің — Мажан екені әбзаматта қыр үстіндегі жұртқа аян болды. Балқияның шашы жайылып кеткен. Ішігінің етегі далақтап қарға сүріне аттап келеді. Екі қолымен басын қорғалайды. Қамшыдан басын, бетін қорғашгай береді. Мажан ұрып келеді.

— Өй, өлтіреме-ей, қайтеді!

— Жын қаққан шығар мына шалды!

— Еркелігін көтермейді екен, уыздай жасты алып несі бар? — десіп, қыр үстіндегі жұрт гуілдесіп кетті.