Белый дом / Ақ боз үй - Смагул Елубай / Смағұл Елубай

Таңертең Бұлыш үйінің дастарқаны жиылмай жатып, есігін томпиған бір қара кісі ашты. Жұмсақ дауыспен жымиып күліп сәлем берді. Мажанның Жорға Күреңі екен. Бұлыш орнынан ұшып тұрып жасы үлкен кісінің қолын алды. Қонақ төрге озды. Бүл кісінің аты Күрең, Мажанға жамағайын болады. Мажанның оң қолы. Аздап сауаты бар, қала көрген, көзі қарақты. Мажанға ақылшы, кеңесші тәрізді жан. Қала шыққанда байдың сауда-саттығын жасайтын да осы кісі. Соның арқасында қожалығы күйлі. Досқа да, дүшпанға да бірдей майда тіліне, үнемі жымсиып жүретін езу күлкісіне бола "Жорға Күрең" деген лақапқа ие болған кісі. Төрге шығып томпиып отырып Дәу апаға қарап сазды дауысын сырнайдай созып:

— Ие, жеңешетай! Ауыл іргелес десек те айда, жылда бір көреміз, күйлі қуаттысыз ба? Мал-жан аман ба?! — деді.

Қолында ожауы, қазандағы сүтті сапырып тұрған қара кемпір:

— Шүкір ғой, — дей салды. Емексіген Жорғаға оң

пейіл бермеді. Жорға Күрең езу күлкісін жимастан енді Бұлышқа бұрылды.

— Ие, Бұлышжан! Ие, биыл құмда киік көп, атқаның тиіп, қуғаныңа жетіп жатыр деп есітеміз...

Әрбір сөзді майпаздап сөйлейтін осы Жорғамен бетпе-бет келгенде қараптан-қарап отырып құты қашатын әдеті Бұлыштың. Соны сезген Дәу апа:

— Әй, Жорға, әңгімеңді білтелемей, келген шаруанды айт, түге! — деп қойып қалды.

— Түу, жеңеше-ай, кісінің көңіліне келеді деп те ойламайсыз-ау! Уа, келген шаруам былай, ендеше, жеңешетай! Кеше осында Мәжекем үйіндегі ерке жеңгем ат басын тіреген екен...

— Немене, бұл не сонда, түге, жұрттың қашқан-пысқан қатындары тұрақтайтын үй болып па?

— Ойбай, жеңешетай, қойдым. Қойдым!

Кеше Жорға бас боп, ауылдың бүкіл бас көтергендері, «балаңнан да кіші уыздай жас тоқалды, ізіне ерген азғантай сөз көтермейтін болсаң, неге алдың?» деп Мажанды қыспаққа алған-ды. Шынын айтқанда байғұс шал Балқиядан айрылғысы жоқ еді. Балаларының қот-қоттауымен сұлу тоқалын ауылдан қуарын қуып шықса да, іші удай ашып отырған. Тоқалды қайтарып әкеліп беріңдер деуге намысы құрғыр жібермей отырған. Жорға Күрең "Балқияны қайтаруды мен мойныма алайын" дегенде қуанып кетті. Тоқалының мінезі тіктеу еді, бір жібітсе енді тек осы Жорғаның тілі жібітер деп ойлады.

Ойлағандай-ақ, сәске түсте Жорға Күрең Балкияны алып, екі ауыл арасындағы құмсақ шағылдан бері асып келе жатты.

5

Хансұлудың ұзатылу тойының қамына әке-шешесі шындап кірісе бастады. Шешесі қыз жасауын дайындаумен, қат-қат көрпе-төсек, ондаған пар киім-кешек тігумен ұзақ күнді кеш қылса, әкесі қыс ортасы ауа сонау Ойдағы Бесқалаға /қарақалпақ қалалары/ базар шығатын болды. Тойдың керек-жарағын алуға базарға жарты үйір түйе, жылқы айдамақ. Хансұлуға тігетін отауды да сол қарақалпақ елінен әкелмек.

Базаршылар Бесқалаға кеткенде бұл ауылда тағы бір оқиға болды. Таң сыз бере Шырылдауық Шәріп жез құманын алып, дәрет алуға тысқа шыққан. Қараса Пахраддиннің ас үйіне жапсарлас отырған Әзберген үйінің орны жым-жылас. Дөңгеленіп жұрты жатыр. Кеште бар еді, бүгін таңда зым-зия жоқ. Көшіп кеткен. Қашып кеткен. Осы ауыл үшін өкімет алдында жауап беретін Шырылдауық Шәріп өз көзіне өзі сенбей сілейді де қалды. Қолындағы су толы жез құманы жерге түсіп кеткенде барып селк етті.

— Әй, кіспүрыш! Әй, контра! Әй, қылдың-ау қылықты! Әй, тұра тұр! — деп ащы дауысы шығып дедектеп қыр басына жүгірді. Жан-жаққа қарады. Таң қараңғысында алыс, жақын сексеуілдің бәрі Әзбергеннің көшіндей елестеді. Бүкіл ауылды аяғынан тік тұрғызып, Шәріп торы атқа міне шапты. Жайдақ міне шауып еді, бел аспай құйрығын алдырып атын жетектеп кейін қайтты. Ұйықтап жатқан Шегені жұлмалап оятып Көксеңгірдегі болыстың кеңес ағасына шаптырды. Содан, қылышын салаңдатып түс қайта Бұқабай мелиса келді. Ол да ауылды айналып олай бір шауып, бұлай бір шауып: "Өздеріңе со керек, өткен жолы көзін құрта салу керек еді, енді міне, бандит боп кетті" деп, қабағын шытты.