Белый дом / Ақ боз үй - Смагул Елубай / Смағұл Елубай

— Ал жүріңіздер! Өздеріңізге арнап мына Пахраддин мырза дастарқан жайып қонақасы дайындап отыр! — деп Шәріп жортақтап қонактардың алдына түсті. Шәріптің ұсынысын Апанас орысшалап Калашниковке жеткізіп еді, ол "алдымен ауылды аралап көрейік" деді.

Калашников қай үйге бас сұқса да жайнатып керегеге іліп тастаған дүние, мүлік, зергерлік бұйымдар, әр түрлі аң терілері самсап алдынан шықты да отырды. Төрге төселген оюлы текеметтер. Ілінген кілемдер. Қат-қат жиналған көрпе, төсек. Сүйек кебеже. Адалбақан. Кілемнен тоқылған кермелер. Бір жақ қапталда керілген жібек шымылдық. Үйдің босағасында түрегеп ысырылып ізет білдіріп тұрған әйелдер, қыздар. Бәрі малынып киінген. Білекте, саусақта, құлақта, шашбауда сылдырап, күлдіреген алтын, күміс, асыл тастар.

Ошақ басы таза. Жаюлы дастарқан. Калашников көрмеген бауырсақ, құрт, ірімшік, майсөк, жент төрізді тағамдардан қайысып тұр әлгі дастарқандар.

— Кедейдің үйін көрсетіңдерші маған! — деді Калашников.

— Әлгі кіріп шықкан үйіңіз кедейдің үйі, — деп жауап берді Шәріп. Ол кіргендері Бұлыштың үйі еді.

— Қанша малы бар?

— Ойбай, түгі жоқ тақыр кедей. 20—30 қой-ешкісі,

ботасымен қосып есептегенде үш түйесі, жалғыз аты бар.

— Мырзаның қанша малы бар?

— Мырза малды азайтты ғой. Кезінде дәулетті еді. Өкіметке етке өткізді, сатты, сойды — бітірді ғой.

— Қалғаны қанша?

— Екіжүзге жуық қойы, қырық-елу жылқысы, оншақты түйесі қалды.

Калашников сөзге құлақ түре тұрып кездескен қыз-келіншектердің киім киісіне, жүріс-тұрысына қарайды.

Пахраддин қонақтарды ақ боз үйінің есігін өзі ашып кіргізді. Сыртта Бұқабай мелиса қалды.

Төрге өтіп отырған Калашников бейне бір музейге кіріп кеткеңдей ашық таңырқаулы еді. Әлгі бас сұққан үйлеріндегі байлық мына мырзаның үйіндегі сән-салтанатпен салыстырғанда қайыршының лашығындай екен. Бұл үйде жалғыз ғана малынған байлық емес, сырбаз талғам да байқалады. "Қу жапанда бұ не шіренген салтанат?" Оның үстіне "Бара жатқан жағың қазақ даласының ең бір артта қалған аймағы. Кеңес ісінің етек ала алмай, жандана алмай жатқан қаға беріс тұсы. Бәрін де нөлден бастау керек" деп Казкрайком секретары Филип Исаевич Голощекин қоштасарда айтқан сөзі есінде. Сырға бәйбіше сызылып басып, өз қолымен үлкен қара сабадан иісі бұрқыраған сары қымыз құйды. Ортада тұрған жатаған дөңгелек стол үстіне бірнеше керсен толы қымыз келді. Пахраддин өз қолымен екі шөлмек "чекушке" арақты ортаға қойды. Қонақтар су жаңа көлдей парсы кілемінің үстінде кең отырып асықпай қымыз сімірді.

— Чудесно! — деп бас шайқап кояды Калашников.

Бірінші рет ішуі еді қымызды.

— Пахраддин мырзаның үйінде бәрі бар, байлық та бар, тамақ та көп, но, әйел аз көрінеді, ол неге? — деп сұрақ қойды бір тостаған қымыздан кейін сусыны қанып, маңдайы жіпси қалған Калашников әзілге сүйеп. Апанас оны қазақшалап берді. Қонақтарға қызмет көрсетіп, тостағанды жалғап отырған Шәріп шақылдап қатты күліп жіберді.

— Сол ғой манадан бері бұл кісіні "үлгілі мырза" деп мадақтап отырғанымыз. Ол ол ма?! — деп әңгімеге киліккен Шәріп жұртқа дес берер емес. — Ол ол ма, тақсыр, бүл кісі есігіндегі малайына өз қызын беріп, осы айтқа жалғас той бергелі жатыр! Ол аз болса, қалыңсыз бергелі жатыр!..Мінекей әділетті кісі!

— Өз кызыңыз ба шынымен? — деп шұқшия қалды

Калашников.

— Ие, өз қызым... жалғыз қызым... — деді Пахраддин жасаурай қалған назары төменшіктеп.

— Қызық!.. — деп таңырқап бас шайқады Калашников.

Босаға жақта ас қамымен үнсіз козғалып жүрген ашаң тұлғалы Сырға бәйбіше бұрқылдап қайнаған самауырдың оң бүйірін ала, сызыла кеп тізе бүкті. Жаңа түскен келіндей бір тізерлей отырып шайсаңдықтан су жаңа орыс фарфорын шығарып, қытай жібегімен сүртіп, жұмыртқадай тізілтіп қойып жатыр. Әлден соң әдемі гүлді шыны аяқтарға құйылған хош иісті үнді шәйі дастарқанды жағалап кетті.

Бас қонақтың жіті назары соның бәрін қалт жібермей байқап отырды.