Буря / Боран - Тахауи Ахтанов

Бірақ одан кейін Мұрат біраз тыншығайын деді. Жанары солып қалған көзін ашып, шешесін таныды. «Мама» деді ме, ерні қыбырлағандай болды. Жұмыстан қалжырап келген, оның үстіне мына қайғы титығына жеткен Жаңыл түн ортасы ауғанда көзі ілініп кеткен екен. Мұраттың шырқыраған даусынан шошып оянды. Жалма-жан шам жағып, баласын көтеріп алды. Тағы да күйіп барады. Көзін ашпайды. Бір кезде тұла бойының сіңірі тартылғандай ышқына керіліп, шыңғырып жылады. Басылатын емес, беті көкпеңбек болып, көзі айналып құлындағы даусы шығады. Жаңыл баласын бауырына басып, шыбын жанын қоярға жер таппай дедектеп жүр.

...Түнеріп тұрған азғантай топ. Екі әйел Жаңылдың қолтығынан ұстаған. Кішкентай шұңқырдың қар аралас мұздай сары топырағы ернеуіне үйіліп қалған. Жұрт дірдектеп тоңып тұрғанда — жұп-жұқа ақ шүберекке ораған Мұраттың денесін мұздай шұңқырға түсіре берді. Жаңылдың жаны ыршып кетті. Екі әйелдің қолынан бұлқынып шығып, шап беріп баласының денесін бауырына қысып алды. «Бермеймін!» деп айқайлап ауылға қарай қашты. Кейін есінен танып қалыпты.

Екінші соққыдан Жаңыл ұзақ уақыт оңала алмады. Қыраттың бауырындағы зиратқа барып, кішкентай төмпешіктің қасына тоқтайды. Қар басып, тоң болып қатып қалған саздың астында кішкентай Мұрат жатыр.

...Қоспанның жоқтығына үйреніп, өзін-өзі қолға алып еңсесін көтеріп келе жатқанда Мұраттың қазасы әбден жаншып тастады. Жаңыл үйде жатып алды. Со кезде нені қорек еткенін де білмейді. Аспен де ісі болмады. Көңіл айтып қайғысына ортақтасқан көрші әйелдер де келуін сиретті. Олардың көмегі ақылын айтады. Жұбатады. Бірақ Жаңылдың басына ақыл қонудан қалған. Содан кейін олар да тыйылды. Әркімнің өз уайымы жеткілікті кезде қашанғы біреудің басы-қасында күзетіп отырады.

Сондай бір күйзеліп жатқан кезінде Ұштап келді. Есіктен кіре дауыс қылып, Жаңылды құшақтап алып ұзақ көрісті. «Бауырыма басқан балапаным-ай, өз қолымнан асыраған ботақаным-ай, жалғызыңнан айрылып, зар еңіреп қалдың ғой» деп бастап, ағыл-тегіл жылап Мұратты ұзақ жоқтады.

Бұ кезде Жаңыл жылауды қойған. «Аһ ұрғызып» өзегін өртеген күйініш те жоқ. Дүниенің бәрі күңгірт, ойы да күңгірт. Бұрынғы жылжып келе жатқан уақыт осы бір қара көлеңке ымыртқа, күңгірт бейуаққа тіреліп тоқтап қалған. Осы қарауытқан ауыртпалық еңсесін басып, бойы мең-зең. Қайғы-қасірет, арман-тілегі қатар сөніп, бойында тек соның зілі қалған.

Ұштап баурына қысып, қанша жылап-еңіресе де Жаңылдың көзінен жас шықпады. Жынынан айрылған бақсыдай сол мең-зең күйде отырды да қойды. Ұштап даусы қарлығып шаршаған соң, көзін сүртіп, бірақ бірден көңілін тыя алмай «Аһ, ойбай-ай, қайтейін-ай» деп теңселіп отырды. Содан кейін Жаңылды біраз жұбатып, өз жағдайларын айтты.

— Біз де жетісіп тұрған жоқпыз, Жаңылжан. Шал қартайды. Саулығы да шамалы. Бірақ үйде жататын мезгіл ме қазір. Сиыр бағып жүр. Ибаш екеуміз сиыр сауамыз. Менің қайбір жетісіп тұрған халім бар. Сүйретіліп жүрсек те сіңбіруге мұршамыз жоқ. Қоспанның хабарын естігенде келе алмадық. Арамыз алыс. Бұт артар көлік қалмады. Мұратжанның қазасын естігенде шыдай алмадым. «Қой, құрсын, Жаңылды көретін не бетіміз қалды енді» деп малды шал мен Ибашқа тастадым да қыстың көзі қырауда жаяу тартып кеттім. Уһ, жасаған-ай. Араға төрт қонып әзер жеттім.

Ұштап та әбден қартайған екен. Бет терісі қатпарланып жиырылып қапты. Бұрынғысынан да арық, екі иығы қушиып еңкейіп кетіпті. Бірақ әйтеуір жүрісі ширақ. Жағдайын айта жүріп, өзі көрпе, жастық алып төсеп, төрге отырды. Алыстан шаршап келген екен, шынтақтан дем алуға қисайды. Жаңыл қазан астына от жағып, шай қойып жүр. Ұштап ұйықтап кетті ғой деп ойлап еді, бір кезде ол басын жастықтан көтеріп алды.

— Жаңыл-ау, саған не болған?! Басқан қадамың кейін кетіп жүр ғой. Мана көзіңнен жас шықпағанға тас бауыр боп кеткен екен десем... Алда, сорлы бала-ай, өзің тіпті әбден біткен екенсің ғой. Бар күйігің ішіде түсіп іш-құса бопсың ғой,— деп орнынан ұшып тұрып қазан-ошаққа өзі араласты.