Буря / Боран - Тахауи Ахтанов

— Келгелі екі айдан асып барады, бос жүрмін. Не пәлемнің бар екенін білмеймін. Жұрт маған жолағысы келмейді,— деді Қоспан төмен қарап.—Бәрінен де сұқтана қараған қорлығы өтіп барады.

Кісіге тіке қарамай көзімен жер шұқып отырғанында да бір гәп бар сияқты.

— Сіздерді тиісті жер тексеріп анықтауы керек. Онсыз ешкім кесіп жауап бере алмайды,— деді Қасболат салқын ғана. Осымен әңгімені доғарайық дегені еді бұл.

Қоспан басын көтеріп алып, «шын айтып тұрсыз ба» дегендей Қасболатқа бажырая қарады.

— Ау, басқалар болса бір сәрі... Ал, сіз,..сіз мені жақсы білуші едіңіз ғой... Өзіңіз мені...

Қоспан сөзін жұтып, баладай аузын ашып Қасболатқа «мұның қалай» дегендей таңырқап қарап қалды. Кәдімгі ар жағында қалтқысы жоқ адал, аңқау кескін. Қасболат көңілінің толқып бара жатқанын сезіп, өзіне де, Қоспанға да ыза болды.

— Менің сізді қырық екінші жылға дейін білгенім рас. Ал оның бер жағында... не істегеніңізді мен білмеймін.

Осы сөз Қоспанның басына тура таяқпен салып қалғандай болды. Бір сұмдықты көргендей томпақ көзі адырайып шарасынан шығып бара жатты. Қасболаттың төбе құйқасы шымырлап қоя берді. Сәлден кейін көзінің нұры сөніп, дүниеден түңілгендей еңсесі түсіп кетті. Орындықтан әзер көтеріліп есікке қарай сүйретіліп барады.

Қасболат жауырынын машинаның арқалығына тіреп, басын көтеріп алды. Сонда да тыныш отыра алмай тықырши түсіп, салқындап кеткен қос алақанымен жағын қысады. Әйнектің ар жағы ұйтқыған қар. Ешнәрсе көрінбейді. Жұматай кеудесін көтере үңіліп, жарбиып жолға қадалған күйі тапжылмай қапты. Тек оң қолы қимылдап рычагін әрлі-берлі түсіріп қояды. Қасболат мазасыз ойдан серпілгісі кеп тіл қатты:

— Қанша жер қалды?

— Жақындап келеміз ғой. Осы ара Үшобаның тұсы болар.

— Тезірек айдасайшы.

— Аянып келе жатқан жоқпын-ау, Қасеке.

Осы кезде машина омбы қарға кіріп, газ берген сайын гүжілдеп құйрығы бұлғақтап қалды.

Тағы да көз алдына Қоспан елестеді. «Түһ, немене боп барам осы»,— деп өзіне өзі ыза болды. Ауданның жағдайы мынау... Қанша малдың ығып кеткенін, қаншасы қырылғанын құдай білсін. Бұл апат әлі талайын жалмар. Алдағы жазға аман шығып кеткенде... Қырсыққанда солай болады ғой. Ертең орнынан ұшқалы тұр... Адырайып шарасынан шығып бара жатқан Қоспанның сол көзқарасы... Қасболаттың бүкіл денесі дір ете қалды. Со жолы айтпай кеткен сөзі бар екен ғой. «Мені өлімге байлап кеткенде сеніп едің ғой...» Иә, иә... Қасболат ұзақ уақытқа дейін артындағы түн қараңғысын сілкіген атыстың тарсылын естіп, жауды тапжылдырмай ұстап қалған Қоспанға риза болып бара жатқан жоқ па еді?! Үлкен қара Қасболатты аяп, алқымына тірелген осы сөзді тұншықтырып, шөгіп қалған ауыр денесін әзер сүйреп кете берді...

Боран... боран... Ұйтқыған қар ішке кіре алмай қыңсылаған иттей әйнекті тырналайды. Машинаның іші қара көлеңке, көңілсіз. Қасболаттың ойы да күңгірт. Мына боранмен алысып жапан далада Қоспан жүр. Не халде екен? Не ойлап жүр екен?

XVII

Бесінге қарай күн ашылды. Төрт тәулікке жуық ойнақ салып бұл атырапты жүндей түткен ақ боран енді шеру тартып батысқа қарай кетті. Ұлы дүрмектің соңынан тілі сүйреңдеп жаяу борасындар жүгіріп барады. Басы қайқаңдап, баурын созып қанша ұмтылса да жете алмай ақыры әлсіреп барып олар да сұлап-сұлап жата кетті. Күңгірт кешкі аспанның астында кіреуке тартып ақ дала жатыр. Бетінде ирек-ирек толқын қалған. Жел нығыздап тастаған қар ат тұяғының астында қытыр-қытыр етеді.