Буря / Боран - Тахауи Ахтанов

Өзге азап-мехнатын қойғанда қойлардың манағы бір батар күнмен бірге жанталасып бір-бірін хайуанша талап, әрі-беріден соң өзіне ұмтылған жат көрінісі Қоспанды қажытып кетті. Көңілінде соншама арман етіп, аңсаған жеріне жеткендегі қуаныш та, жеңілдік те жоқ. Мең-зең, дел-сал. Аттан түсіп, бел шешіп дем алайын десе — қойы тоқтайтын емес. Тіміскілеп құмның азғантай қылтанағын аулап әр шұқырға шашырап кете береді. Халі біткендері бір шұқырдан аса алмай соны айнала тінткілесе, әлі де аяғының желі барлары екі төбешіктен асып көзден ғайып болады. Қоспан қойларын ақырын жылжытып жайып келеді.

Шарбы бұлттың арасынан нұры қашып, жүдеу тартқан ай сығалайды. Төрт күн бойы соққан боран оның да ажарын алып кеткен сияқты. Қарауыта бұлдыраған күлгін сәуледен төңірек теңселіп тұрғандай. Қоспан қанша малының аман қалғанын білгісі келеді. Бірақ санамақ түгіл, шұқыр-шұқырдағы қойдың аумағын да тұтас көре алмайды. Әйтеуір үлкен шығынға ұшырап қатары селдіреп қалғаны анық. Жанына бататыны дәл құмға тұмсығы тие бергенде аяғынан мықтап шалдырды. Кім біледі, жігерлі, уыттырақ қимылдап ұзақ жолдағы екі-үш бұралаңды қысқартқанда бұл халге ұшырамас па еді? Қоспанның қалжыраған денесі ауырлап, төмен қарай тарта береді. Еңсесін зіл басып ойы да самарқау тартып әрең қозғалады.

Жылжып отырып құм арасындағы аумағы бір шақырымдай жайпақ тегеш сияқты дөңгелек ойпаңға шықты. Бұл маңайға боран жоламаған, қары жұп-жұқа. Тіпті бұйырғынның бойын да жасыра алмапты. Қойдың алды осы арадан қанағат тауып іркіліп қалды да, аздан кейін арты да шағылды кешіп осы ойпаңға құлады. Ар жағына ел қонғандары аш өзекке жеген нәрі буынына түсіп жата бастады.

Қоспан осы араға аялдамақ болды. Қой да енді бытырамай, мына бұйырғанды қорек етіп, таң атқанша тырп етпейді. Ұйып қалған денесін қинала қозғап, ат үстінен жерге ауыр түсті. Аяқ-қолы, сүйек-сүйегі салдырап ауырып қалған. Тұла бойы безгектей құрыстап, кеңсірігін қаңсытып аузынан ыстық дем шығады. Тонына оранып, тас бүркеніп жата қалса... Бұл сағатта одан артық тілегі жоқ. Сылқ етіп құмның үстіне отыра кетті.

Орнынан көтерілу оңай болмады. Дүзген сындырып әкеп от жағу керек. Дүзгеннің тікенегі алақанын тіліп кетеді. Қанша сақ болайын десе де қара көлеңкеде жіп-жіңішке қысқа қылқанды анық көре алмайды. Қолғабын киіп еді, бәрібір инедей тікенек алақанын пісіп-пісіп алады. Және қуаты кетіп қалған ба, дүзгенді түбінен сындыра алмай, ұш жағындағы шырпысын үзеді. Ауық-ауық мөңіреу тартып қимылсыз отырып қалады.

Құлағына бір ызың келеді. Ащы шектен бұратылып шыққандай азалы үн. Өң мен түстің арасындай еміс қана естіліп еді. Енді сол дауыс күшейіп барады. Қоспан селт етіп оянғандай төбе шашы тікірейіп, бойы мұздап қоя берді. Тағы да қасқыр ұлиды. Қойшы біткеннің қас жауы Қоспанның кеудесін сүйретіп келіп құлаған жерін аңдып тұр екен.

Мынау қыстың айлы түнінде есілген ен шағылдың арасында жалғыздыққа шыдай алмай зарлы, ащы дауыспен қолқасын суыра ұлиды. «Мен де сендей жалғыз, шерлі едім» дегендей екінші жақтан басқа біреуі сарнап қоя берді. Бұлардың даусын естіп ұйқысынан оянып тағы біреуі үн қосты. Біріне-бірі ұласқан дауыстар енді нығайып, өрши берді. Бір емес әр тұстан естіледі. Жаңағы бір жалынышты, зарлы үннің ізі де жоқ. Жан-жақтан атой салып, қараңғы түнді басына көтеріп жауға шабар қол жинап жатыр. Бірде алыстан, бірде жақыннан азан-қазан ұлып, шұқанақ сайын өріп шығып, қаптай жортып жүрген сияқты, кісінің буынын қалтыратып, төбе құйқасын шымырлатып барады.