Буря / Боран - Тахауи Ахтанов

Арт жағында бір нәрсе тыпырлайды. Барлығып қырылдаған дыбыс шығады. Тортөбел екен жанталасып ышқынып жатқан. Бірнеше рет аяқ серпіп, жерді дүңкілдетіп тыпыршыды да сұлық тартты. Анда-санда тұяғымен құмды тырнаған дыбысы естіледі. Жануар жан тапсыра алмай қиналып жатыр. Қоспан арланды қос қолымен тіреп ұстап тұр. Қасқыр жырта қарыс аузын ашып, басын бұрып қолынан тістемекші болады. Бірақ жете алмайды, сала құлаш тілінің сілекейі жеңіне тиеді. Аздан кейін тағы да тыпырлап, алдыңғы аяғын сермеп қайрат қылды. Қыл мойыннан ұстаған саусағын бірте-бірте жоғарылатып алқымына таман әкеле жатыр. Бар дәрменін салып сығымдап қыса түседі. Жұқа терінің аржағынан мойын омыртқасының тастай қыры бармағына батып барады.

Осылай қанша тұрғанын өзі де білмейді. Тек қасқырдың әрекет қылуы азайып, әлсірей бастағанын сезеді. Танауына иттің исі сияқты күлімсі иіс келеді. Жыртқыштың бір жақ езуінен салақтап түскен тілі жыланның басындай қайқаң-қайқаң етеді. Орнынан көтеріліп дәрмені азайған қасқырды итеріп тастайын деп еді, қанша талпынса да қозғала алмады. Алдыңғы жағынан зіл қара тастай басып тұрған қасқыр денесін, сол жүрелеген күйі, жерге шегелеп тастаған. Бас бармағы жыртқыштың кеңірдегіне кіре түсті. Қаттырақ мытып жіберейін десе білегінен жан кетіп қалған — қолын қозғалта алмайды.

Құлағына Құтпанның ырылдаған даусы келеді. Ырс-ырс етіп бір қасқырмен әлі алысып жүр. Екеуінің дүбірі кейде дәл қасына тақап келіп, кейде алыстап кетеді. Бірде Құтпанның ырылы айбатты шығып, арс-арс етіп үріп қояды да, кейде үні әлсіреп өшіп бара жатады.

Арланның тілі салақтап түсіп кетті. Бүкіл денесі ышқына тартылып, серейген күйі тіп-тіке тұр. Қоспанның уысындағы мойын терісінің жылуы кетіп барады. Енді итеріп тастамақ боп ұмтылып көріп еді бір мүшесі қозғалмайды. Екі қолы ағаштай боп сіңірі тартылып, өлі қасқырмен бір тізерлеп ұстасқан қалпында — сол орында тапжылмай сіресті де қалды.

XIX

Бес-алты салт атты белуардан шөп тиеген екі шананы ертіп ен даланы кезіп жүр. Ауық-ауық екі-үш атты ойқастап ұзақ қырқаға шығып, маңайды сүзіп етеді. Бірақ тәулікке жуық кезсе де боран бүркеп бұлдыраған даладан көздеріне жалғыз қара түспеді. Қараңғыны сипалап келеді. Кейде бірін-бірі жоғалтып алып әзер табады. Алғашқыда серуенге баратындай көңілденіп, шуылдап келе жатқан балалардың екпіні басылып, еңселері түсіп кетіп еді, бүгін бесінге қарай күн ашылып қайта сергіді. Енді бұрынғыдай емес, шанадан қашып атқа мінуге таласады. Күмістей жарқырап жатқан ақ қарды сықырлатып, жан-жаққа жамырай шауып кетеді. Қаламүш айқай салып, тымағын бұлғап оларды әзер қайтарып алады.

Қарақияның талай қырқаларын арылтты. «Осы қалай» деген жердің бәрін тінтті, Қоспан ағасынан еш белгісі жоқ. Бұл топты Мінайдар атасы бастап келеді. Ат шаптырым атырапта ол білмейтін бір шұқыр жоқ. Қарт адамға түтеген боранда белгісіз ұзақ сапар қиын болар деп алып шыққысы келмеп еді. Шалдың өзі көнбеді. Қарт атасының бірге шыққанына қуанып келеді. Егер ол болмаса — тіпті қиын болады екен. Бұрқыраған боранның ішінде келе жатып әр қырқа мен төбені айнытпай таниды. Әрине басқа бір жайлы уақыт болса атасы әр төбенің тарихын, ол маңдағы өткен-кеткен оқиғаларды, көшкен ел, ұзатылған қыз, барымта, соғысты сөйлеп берер еді. Қаламүш атасына қайран болады. Мынау кең дала оның алдына жайып қойған кітап сияқты. Әр беті бір тарих. Кейде оның өзі де сол кітаптың бетінен шыққандай болып көрінетін. Қазір Мінайдар сөзге сараң, тек жол сілтеп, болжал-тұспалын ғана айтып келе жатыр. Қаламүш көбіне оны шанаға мінгізіп, пішенмен қымтап тастайды. Бірақ шал онысына көнбей:

— Балам-ау, сен мені жас балаша мәпелеп... қой әрі,— деп атқа мініп алады.

Алдағы қыратқа қиғаштау сыдыртып шыққан екі бала Жанұзақ пен Балақ бөркін бұлғайды. Қаламүш жақындап келгенде:

— Қой, қой!— деп айқайлайды.

Қаламүш еш нәрсе көре алмай «қайдағы қой» деп қастарына шауып келді. Екеуі аттарынан түсіп қар астынан бүйірі шыққан қойды аршып жатыр. Үңіле қарап, таныды. Өз отарындағы қара саулық.