Красная стрела. Книга Четвертая / Қызыл жебе. Төртінші кітап - Шерхан Муртаза / Шерхан Мұртаза

— Жүдә, ақылды болған екен де, — деп қойды Ходжаев.

АВТОРДАН

Бухгалтердің киіз кітабындай осы бір дәу дәптердің бірінші парағын ашып қойып, екі күн отырдым. Ештеңе жаза алмадым. Ой деген ойқастап, оқыранып, олай да өтеді, бұлай да өтеді. Бірақ қағазға түсіретін құдірет көпке дейін келмеді. Ол Рысқұловтың бейнесі еді. Қарсы алдыма суретін қойып қойдым. Бұл сурет 1923 жылы Рысқұлов Түркістан республикасының Совнаркомы болып тұрған кезде түсірілген. Түрі жап-жас, бармақ мұртының табы ғана білінеді. Көзілдіріктің ар жағындағы көздер қартамыс. Қартамыс та емес, тұңғиық оппа сияқты. Жап-жас болып, көпті көрген көсем көз. Дөп-дөңгелек көзілдіріктің алтын жиегінің жоғары доғасын қап-қара имек қас көмкеріп тұрады. Қастың үсті дөңбек те, сәл жоғарырақ бір сай бар сияқты да қайтадан дөңестеніп ала жөнеледі. Екі шекесі бұлтималы секілді. Шекелігі шығыңқы. Құдай о басында шақтап берген басқа сұрапыл сұңғыла ми симай кетіп, содан бастың формасы өзгеріп, маңдайы мен шекелігі бұлтиыңқырап кеткен тәрізді. Имек қою қара қас пен дауылды күні үдере көшкен қара бұлттай толқындана дүркіреген қара шаштың арасы ойпаң бел жазық маңдай.

Бұл суретте мені таңғалдыратын мүше — ерін. Еркекке бітетін ерін емес, уызына жарыған балпанақтай баланың ерні осындай топ-томпақ, үлбірек болса — болар. Еріннің екі ұшында сәл-пәл білінер бір иірім бар. О да нәрестенің нышанындай. Иегі сүйрік те емес, жалпақта емес, өте бір үйлесімді, сүйкімді. Мен суреттің дөңестеу мұрыннан жоғары жағын қолыммен басып тұрып, ауыз бен иек жағын бөлек қараймын. Бір бетте екі дүние, екі әлем жатқандай. Бірі көп жасаған, мың жасаған ежелгі еврейлердің қартамысы Мафусаилдай да, бірі сүтке тойып алып, бесігінде рақаттанып жатқан сәбидің жайдарман жаратылысындай.

Ақпанның бүгін он алтысы. Таңертең терезеден үңіле қарағанда құз қиясы, қиядағы қырандар ұясына дейін көрініп, төніп тұрған тауды қазір көкала түтін бе, тұман ба — сұрқай бір сұмырай көлбеп алды да, таудың тек сүлдесі ғана қалды. Күн шақырайып, шеке қыздырып, Жазушылардың шығармашылық үйінің төбесінен тамшы үзіліп түседі.

Рысқұловтың суретін ысырып қойып, көк түтін — шымылдық тұтқан тауға тесіле қарап көп отырамын. Әлгінде ғана шыршасының әрбір қылтанағына дейін ап-анық көрініп тұрған тау мұнар-мұнар-мұнарлардан елегізіп қана белгі береді.

— Иә, — дедім мен бір күрсініп, — тауды күн шығар-шықпас таң әлетінде көру керек. Мен кешіктім. Кеш тұрдым ба, кеш тудым ба, менің іздегенім енді мұнар-мұнар-мұнардың ар жағында. Амал не, үңіл сол мұнарға!

Будда дінінің дзен дейтін тармағын пір тұтатын жапонша таудың өзіне емес, әруағына, сүлдесіне қарай-қарай көз бұлдырады. Дзенте сенген байғұс жапон қараңғы үйде қабырғаға қарап, тесіліп, қашан бір елес жарқ еткенше күндер бойы, түндер бойы тізерлеп отырар еді. Менің көз алдымда ешқандай жарқыл жоқ. Көрінен өре түрегелген аруақтардай арбиған теректер ғана, ар жағы көк түтін, қарауытқан тау бөктері. Қарлыға қарқылдаған қарғалар. Құйрығы кір кимешектің етегіндей желбіреп ұшқан сыпсың сауысқан. Басқа құс қалмаған. Бір кезде осы арада қырғауыл пар-пар ұшып, жыртылып-айрылады екен. Қырғауыл қазір түске кіреді. Әріде-әріде, тамтұм кекілік бар деседі. Оны біз көре алмаймыз. «Ұлы тауға шыққан бар ма, ұлар етін жеген бар ма?» деуші еді баяғыда. Ұлар шіркін баяғыда сондай сирек болса, енді не қалды дейсің?

Мұнарлы тауға тесіле қарап отыра берсең, басыңа осындай-осындай, неше алуан бірдеңелер лықсып келе береді, келе береді. Ал іздегенің, зарығып іздегенің жоқ. Келмейді...