— Ендеше осы ауылдың сенен үлкен тірі аруағы жоқ. Басқамыз түгел бір жеңнен қол шығарғанда, жалғыз бөлініп, бөтегесі жарылып отырған анау Оразбақ. Өзің айтқан Кобызов пен Тұрардың арқасында айықпас кеселден айығып келді. Басқа біреулер болса, оның болыс болған кезіндегі сұмдығы үшін соттап, итжеккенге жіберер еді, а олай емес, қайта Кеңес өкіметі оны айуан болып кеткен жерінен адам қатарына қосты. Бірақ елге оралғалы бір ай шамасы болды, баяғы болыс болғанға дейінгі ку әдетіне басып, үйінен шықпай жатып алды. Бізге өкпелегені ғой. Кімге кім өкпелеуі керек сонда? Осының кесірінен емес пе, мен былтыр атаңа нәлет Ергешке барып қосылам деп шатасқаным.

Е, оның бәрін айта берсең қойқаптағың қозады... Қайтеміз оны, — деп Дәу Омар әлденеден жиіркенгендей жерге бір түкірді. — Өткен-кеткенді ұмытайық. Кезінде не болмады? Өтті-кетті, енді беті аулақ болсын. Менің айтпағым, Аха, сол Оразбақтың бетін бері қаратайық. Мойынсерікке кірсе, тепсе темір үзетін зіңгіттей жігіт. Керек десе мойынсеріктің бастығы, менің балам Жорабайдың орнын соған-ақ берейік. Қалай қарайсың, бір ақыл тап?

— Жөн сөз айттың, Омар, — деді Ахат қызыл жиек көзін орамалмен мұқият сүртіп болып. — Оразбақтың негізі таза, оны бүлдірген әзәзіл ғой, түлен түртті ғой былтыр. Әлгі Қырбас па еді, Жырбас па еді, солар бүлдірді ғой момын байғұсты. Әрі десе, аурудан қияли болды. Енді дін аман. Қосылсын қатарға. Кешке біздің жаман үйге жиналайық. Сонда бір бәтуаға келерміз, — деп Ахат орнынан тұрғыз дегендей Дәу Омарға арық қолын созды.

Екеуі енді үн-түнсіз шуылдаған бәйтерекке қарады.

— Не көрмеген әулие ағаш, — деді Ахат көзі жасаурап. — Әлібектің көзін көрген... Содан бері дауылды да, сұрапыл сұмдықты да, жадыраған жазды, қаһарлы қысты да көрді. Қасқайып, қажымай тұра береді. Майыспауды, жасымауды осы әулие ағаштан үйренсек керек-ті...

* * *

Былтыр дәл осы уақытта Кобозев пен Рысқұлов Ферғана сапарынан жолай Түлкібасқа тоқтағанда, Оразбақ болыстың небір сойқанын естіп, табанда орнынан алған. «Тұқымы тұздай құрыды», «құртқан өз туысы Тұрар», — десті жұрт. Бірақ Кобозев ақылды кісі ғой, Оразбақтың кеселін көзбен көріп, оны жазалаудың орнына, Мәскеуге емдетуге жіберді. Арада жылға жуық уақыт өтті. Оразбақ сол кеткеннен зым-зия кетті. Сонда Түлкібастың жұрты: «Е, бәсе, сорлыны Сібірге айдап жіберген ғой», — десті. Содан бір күні, осы көктемде, іңір қараңғысында Ұлтуған кемпірдің аңыраған даусын естіп, көршілері:

— «О, сорлы, баласынан жаман хабар келген екен ғой», — деп үйлерінен үрпиісе шығып, Ұлтуғанның жаман құжырасына қарай беттесін. Не дауыс шығарып, «бауырымайлап» жылап баруды білмей, не үн-түнсіз кірудің амалын таппай, Тау-Шілмембеттің амалы таусылған бір заман болды.

Ақыры Ахат жеке кіріп, мән-жайды білуге кетті. Басқалары аңтарылып күтіп қалған.

Ахат кіріп келсе, Ұлтуған тіреудің түбінде зіңгіттей біреуді мойнынан құшақтап, айрылмай, теңселе түсіп, аңырап тұр:

— Жалғанда көрген жалғызым-ау! Сені де көретін күн бар екен-ау! Енді Құдай қу жанымды қазір алса да арманым жоқ...

Ахаттың келіп кіргенін көріп, кемпір енді оны барып бас сала құшақтасын.

— Айналайын, қайынаға-ау, өлгенім тірілді, өшкенім жанды, жарандар-ау, қайдасыңдар? — деп есі шығып, елбе-делбе болсын ғой.

— Сабыр ет, келін. Қуанған да, қорыққан да бірдей деген осы, шырағым. Көзайым болыпсың, қуанышыңды ұзағынан сүйсіндірсін, — деп, көзін көлегейлеп, әлгі зіңгіттей жігітке жақындай берді де, Оразбақты танымады.

«Басқа біреу ме?» — деген ой сумаң етті.

Оразбақ бұрын бет-аузын ақ шүберекпен таңып алып жүруші еді, өмірі шешпейтін. Енді Ахаттың алдында қыр мұрынды, сұлу қара мұртты, әп-әдемі жігіт тұр.

— Оразбақсың ба, шырағым?—деді Ахат әлгі адамның өзіне созған қолын қысып тұрып.

— Ата, танымай қалдың ба, мен Оразбақпын.