«Шын жыласа соқыр көзден жас шығады» деген рас па, кім біледі... Әйтеуір, бір сәт Рысқұлов мұнартаудың тасасынан шыға келіп, терезеден бері төніп қарағаны рас. Әлдеқайда, төменгі қабаттан музыка ыңырсыды. Жұлдыздардың сыбырласқаны сияқты бір ғажап үн. Ол періштелер тілі шығар, мен қайдан білейін. Адамдар тілін әрең түсініп жүрген пенде, періштелер сөзін ұғар ма? Рысқұлов өзінің суретіне ұқсайды. Бірақ өңі сүзектен тұрғандай боп-боз. Музыка ыңырсиды. Төменгі қабатта скрипка тартатын адам жоқ. Радио және жоқ. Жазушылар алаң болмасын деп мұндағы нөмірлерге радио тартпаған. Сонда бұл не? Мүмкін, скрипка сазында сөйлеп тұрған Рысқұлов шығар? Ол музыкант болған ғой. Онысын тарихшылар жазбайды. Тек көзін көрген, сегіз жыл бірге тұрған жан жары Әзиза кемпір ғана айтады: «Біздің Тұрар пианинода, мандолинада, скрипкада тамаша ойнайтын», — деп. Әзизаның айтуынша, Рысқұлов «Амур толқындары», Огинскийдің «Полонезі», орыстың «Бродяга» сияқты саздарын ылғи ыңырсыта тартады екен. «Бродяга» — менің әкем ғой», — дейді екен. «Бродяга Байкал переехал» деген менің әкем емегенде, кім?» — дейді екен.

Терезеден Рысқұлов төніп тұр. Менің әлі бір таңба түспеген дәптеріме сұстана қарайды. Үн жоқ. Аузын ашпайды. Міз бақпайды. Ертеде, Италия елінде шығар, бір данышпан мүсінші жас Құдайдың мүсінін ақ мәрмәрдан қашап болып, әлгінің асыл нәсілді тірі адамнан аумай қалғанына өзі де ғажаптанып:

— Ау, сөйлесеңші енді! — деп шыңғырып жіберген екен.

Мәрмәр адам, әрине, сөйлемейді. Рысқұлов әлі мәрмәрдан мүсінделген жоқ. Мәрмәр тұрмақ, гипс те бұйырған жоқ. Терезеден төніп тұрған тек елес шығар. Сонда да:

— Бірдеңе десеңші, — деп үнім әрең шықты.

Музыка ыңырсиды. Рысқұлов ауыз ашпайды. Бірақ мен жұлдыздар сыбырынан бір үн естимін.

Әуелі Рысқұлов маған мысқылдай қарап:

— Байғұс бала, қолың көтере алмайтын шоқпарды беліңе байлап нең бар еді, — дегендей көрінді. Бірақ Рысқұлов мысқылдамаушы еді-ау деймін. Не айтса да әжуасыз, мысқылсыз, адамды қорламай, турасын бір-ақ айтушы еді-ау деймін.

Музыка ыңырсиды. Соның өзі бірте-бірте сөзге айналып бара жатқандай екен. Рысқұловқа қарап едім, міз бақпады. Бірақ сөз анық естіле бастады.

— Байғұс бала... Бала деймін-ау, сен қайдағы бала? Мен ғой қырық үш жасымда қиылдым. Бір тарихшылар мені отыз сегізінші жылы, қырық үш жасында қиылды деп жүр, ал кейбірі: жоқ, Рысқұлов қырық үшінші жылы қырық сегіз жасында өлді дегенді шығарып жүр. Сөйтіп, менің жасымды бес жылға ұзартыпты. Мейлі, соның өзінде де сен, жазушы жолдас, менен қазір бес жас үлкенсің. Сонда қайдан бала боласың? Сен туған отыз екінші жылы мен Кремльде отырушы едім. Сол жолы Сталинге арнайы барып, екі рет елу беттен мәлімет жазып тапсырып едім... Жә, әңгіме онда емес. Әңгіме — сенің мен туралы жеріне жеткізе жазу қай-да-а-а-а? Ал Мұхтар жазар еді. Мұхтар екеуміз дос болатынбыз. Ол менен бір жас кіші еді, мені тарихшылар 1894 жылы туған деп жаңылыс жазады. Менің шын туған жылым — 1896 жыл. Анасының құрсағында жатқан уақытта қазақ бір жасқа есептейді де, мені 1894 жылы 26-желтоқсанда туған деп жаздырған. Иә, сол Мұхтар жазар еді. Ол жазған «Қараш-Қараш» үлкен эпопеяның кіріспесі ғана еді ғой. Мен Ташкентте Совнарком кезінде, ол САГУ-де аспирант еді. Үйге жиі келетін. Күніне түнде бірер сағат уақыт тауып мен бастан кешкен хикаяны айтамын, ол бір қалың қара дәптерге жазып отыратын.

* * *

Мен төртінші бетті жазып болып, басымды көтеріп алсам, тау мұнардан айыға бастапты. Батып бара жатқан ақпан күнінің қызылы шыңдар басын шалыпты. Әлдеқайдан моңғол ән салып тұр. Даусы үш тармақ болып шығады екен. Енді бір кезде шаңқобыз зарлап қоя берді.

Мен Рысқұловтың елесінен айрылып қалдым.

* * *

Келесі күні таңертең тау тағы да асқақтап, айбындана көрінді. Таудың белуарына дейін шахматтың тақтасындай шатыраштап, алма ағаштар отырғызып тастапты. Әрбір шыбығы айқын байқалады. Одан әрі де жыбырлаған үйшіктер ағараңдайды. Дачалар. Таудың төбесіне дейін өрмелеп барады.