Красная стрела. Книга Четвертая / Қызыл жебе. Төртінші кітап - Шерхан Муртаза / Шерхан Мұртаза

— Оттама, қатын! — деп қамшысын сілтеп кеп қалды.

— Ойбай, Қодар неме, — деп қатынының ерні сылп ете қалды.

—Уа, жолдарың болсын, жолдасың Қыдыр болсын! — деп Тау-Шілмембет жалғыз атты арбаның соңынан қолдарын бұлғады.

* * *

Тоқ торы үш кісі мінген арбаны жеңіл тартып, желе-жортып, пысқырып қойып келеді. Көп ұзамай бұлар Саз-Төбенің басына да көтерілді. Қырқадан ары — Ақсу алқабы, Сайрам сахарасы салтанатты театрдың сахнасындай көсіліп қоя берді. Түлкібас — жердің жәннаты болса, Ақсу-Сайрам дүниенің жұмағы. Шалғыны кісі бойы келерлік бидайықты атырап, жасыл зүмірет теңіздей толқын атады. Түйдек-түйдегімен ұшып-қонып жүрген сарыала қаз. Әне, анау Келтемашат сайының қабағында мыңғырған қой жайылып жатқандай. Жолаушылар жақындай бере, әлгі «қойлар» қорбаң-қорбаң ұмтылып барып, кез қанаттарын кере жайып, жер бауырлай ұшып, әрірек барып қонады. Дуадақтар. Көптен бері дуадақ көрінбей кеткен. Жан-жануар, аң-құс атаулы да нулы жерді мекендейді. Құрғақшылық жылдарда келмей кеткен құс қайта оралыпты. Бұ да береке нышаны.

Жол-жөнекей қаулап өскен көккекіре, қызыл изен, тас мия, адыраспан иісі араласып, аспан асты жанға шипа дәру ауаға бөгіп тұр. Көкірегің қанша қаңсып қалса да, жан сарайыңды ашып, жұлын-жүйкеңді балқытып, қан тамырыңнан еріткен алтын балқып ағып жатқандай, өміріндегі қайғы-қасіреттің бәрін ұмыттырып, таскереңнің өзі көкірегінде бұлбұл сайрап, ән салғысы келеді. Боза жорада ғана аса бір қызғанда «әу» деп қалатын, әйтпесе ән-әуенге әуестігі шамалы Дәу Омардың өзі:

Сайрамсу малдың жайлауы-ай,

Өмірдің бар ма байлауы ай?! —

деп барқыраңқыраған дауыспен айналаны жаңғырықтырып, әнге басты. Бөтен дауыстан үріккен бөдене құс, жол жиегіндегі итқонақтың түбінен «пыр-пыр» көтеріліп, шалғынға барып, сүңгіп кетіп жатты.

— Аха, менде арман жоқ, енді қазір өліп кетсем өкінбеймін, — деп Дәу Омар ағынан жарылып барады. — Былтыр осы уақытта басымды тауға да, тасқа да ұрып, ақыры Оспенскінің (Успенский дегені) түрмесіне түсіп, су қараңғы жатыр едім. Енді қайтып мына мол сәулені көрем деген үміт жоқтың қасы еді... Е, несін айтайын:

Сайрамсу малдың жайлауы-ай,

Өмірдің бар ма байлауы-ай?! Ah!

Ұрпақтар келеді, ұрпақтар кетеді. Ал мына жасыл жәннат жайқалып тұра береді. Бұл қысқа ғұмырда енді қанша жарық күні қалды — ол белгісіз, бірақ мына үш Тау-Шілмембет рақат мұхитын кешіп келе жатты. Әсіресе Дәу Омар ішпей-жемей мас, онсыз да қызылкүрең жүзі албыртып, айрықша нұрға малынып, рисалат нұрын жалынан ұстап, ат қып мінгендей арқалы.

Үш Тау-Шілмембет түс болмай-ақ салып ұрып, Манкент түбіндегі орыс құдағидың үйіне де жетіп келді.

Қанылтыр төбелі ақ үйдің алдында, огородтың арамшөбін жұлып жүрген Елизавета Петровна, арбалы қазақтардың келіп тоқтағанын, арбадан арбаң-құрбаң түсіп жатқанын көріп, үсті-басын қаққылап, қақпаға қарай жақындады. Ол бұл қазақтардың ішінен Оразбақты ғана таныды. Алдымен Оразбақ амандасты. Дәу Омар сонадайдан құшақ жая, қорбаңдай басып келіп:

— Іздірәсте, маржа! — деп сәлем берді.

Ахат көзін қолымен көлегейлеп, бұларға қарап, «біздің Омар да орысшадан құралақан емес екен ғой», — деп қойды.

Оразбақ таныстырып жатыр. Елизавета Петровна сонда барып, жүзіне жылы шырай жүгіріп, Ахаттың қасына өзі келіп:

— Здравствуйте, кум! — деп сәлемдесті.

Ахат басын шұлғи береді. Бар білгені:

— Карашо, карашо, — дейді.

«Е, Тұрардың туысқандары осылар екен ғой. Әдейі іздеп келгені — жақсылық», — деп Елизавета Петровна верандаға дастарқан дайындауға кірісті.

— Пастой, маржа, — деп Дәу Омар тізгінді өз қолына ала бастады. — Баран есть, махан кушэт бутем.

«Орыс құдағи» түсініңкіремей Оразбаққа қарады. Оразбақ мына екі шал қазақ рәсімімен ауылдан қой алып келгенін, енді қазір сойып, бірге отырып дәм татысатынын айтты. Көргенді кісі ғой, Елизавета Петровна қолымен жасқап:

— Зачем, зачем, — деп қиналыс білдірді. — У нас есть чем вас угощать.

Оразбақ айтты.