Красная стрела. Книга Четвертая / Қызыл жебе. Төртінші кітап - Шерхан Муртаза / Шерхан Мұртаза

Ахат тағы күрсінді. Күн еңкейіп қалған. Алда — Сайрамсу сайы. Әуеде құрқылтай құйқылжып ойнайды. Бұлдырап Алатау асқақтайды. Құдалар үнсіз. Бәрі де бала тағдырының тұңғиығына түсіп кеткендей...

* * *

Туатын түйедей толғатып ыңыранған тұнжыр аспан ақыры ақтарылып тынды. Ақпан айының соңында тағы да қар басып салды. Құйрығы селтеңдеп, қу тамақтың қамымен қалтаңдап ұшқан жаушымшық. Жаушымшық деп аталуы тегін емес. Елде бұрын тары егер еді. Осы шымшық сол тарының жауы болатын. Біз, балалар, қолымызға іші шекем тасқа толы қаңылтыр қалбырды салдырлатып үркітіп, сартылдатып сақпан атар едік. Орыстардың «воробей» дейтіні де осы тектес. Тек орыстар «ұры» десе, егін салған қазақ «жау» депті.

Енді сол жаушымшық шоқитын бір түйір дән іздеп, балконның ернеуіне қайта-қайта келіп қонады... Дүниеден қайтқан адамдардың рухы әлдеқандай бір жәндіктің кеудесіне барып қоныстайды деседі. Қиял шығар. Бірақ дүниеде еш нәрсе, ешқашан, ешқайда, ізсіз-түзсіз жоғалып кетпейді дегенді материалистер де жоққа шығармайды ғой. Сексеуіл жанады — күл болады. Сол күл топыраққа, ауаға сіңеді. Ол мүлде жоғалып кеткен жоқ қой. Мына басып салған қар ертең ериді. Су болады, су — бу болады, қайта жауады. Ол да жоғалмайды. Тәртіп сондай. Қағазға жазылмаған, парламент қабылдамаған тәртіп.

Ендеше, Рысқұлов мүлде ізсіз-түзсіз жоғалып кетуі мүмкін бе? Мүмкін, мына балконнан бір түйір тамақ іздеп, шыр-шыр еткен шымшық сол болар? Жоқ, мүмкін емес. Рысқұловтың рухы да ірі боларға керек. Жөндеп қара! Әне, анау аулақта Найзақара шыңына айналып кеткен шығар? Жоқ, жөндеп қара! Соның бір қиясына мызғымастан бір бүркіт қатып қалған сияқты. Аш бүркіт! Неге Рысқұловтың айналасын, тіпті елесінің өзін аштық айналдыра береді? Мұнда не сыр бар?

Аш бүркіт бірте-бірте адам кейпіне, терезеге жақындай түсті. Алдыңғы елес сияқты, енді Рысқұловтың дәл өзі, яки аш аруағы менің жаюлы жатқан қағазыма үңілді.

— А, бала, әлі отырсың ба? Отыр, отыр. Тауға тесіліп қара да отыр.Тау тілсіз. Мен де тілсіз. Әйтпесе, көп нәрсе айтар едік...

Төменгі қабаттан татар музыкасы сыңсыды. Мұнда радио жоқ. Үйінен радиоқабылдағыш ала келген жазушылардың бірі шығар. Тәңірі жарылқасын. Не де болса, жан дүниеңді шырылдатып, жүрегіңді сыздататын әуен:

Шәмдәлләрда гинә утлар яна, Гүлжама-а-л,

Житқан қызлар киндер жип иерәлар, Гүлжама-ал...

Энжә-маржан қыздарының құлбауы,

Бик яман сүйгәннәрның булмауы...

Тәңірі дауа болсын. Ғашықтық дертке шипахана жоқ. Шамдалда (люстра) ғана от жанып, бойжеткен қыздар кендір жіп (татарларда қой аз өсетін шығар) иіріп отырса, саусақтары толы інжу-маржан болса, ал бірақ сүйген жігіт келмесе, әрине, осындай мұңлы музыка туады.

Сыңсыған әуен арасынан Рысқұлов сыбырлайды.

— Иә, сонымен, бала, сен менің Ленинмен кездескен кезіме келіп тоқтадың. Әрі қарай кібіртіктеп жүрмей қалғаныңа, міне, тура бір ай болды. Терезеден тауға қарап телміресің де отырасың. Аз өмірді сазарумен өткізсең сансырайсың. Сол жолы біз Низам Ходжаев екеуміз Ленинмен екі сағаттай отырып, әңгімелескеннен соң, Наркомнан Сталинге барып сәлемдестік. Ол біздің Турккомиссиямен айтысымызға қанық екен. Бірақ сыр шашпай, ақыл айтпай, бейтарап қалып танытты. Мұнысы әлі жұмбақтау еді. Әйтпесе, ұлт мәселесін тікелей басқарып отырған адамда бізді жақтайтын, я жақтамайтын бір пікір болу керек қой. Үндемеген адамда үйдей бәле бар. Ол таяуда болатын Политбюроның алдын орағытқысы келмейді. Сол Политбюро біздің дауымызды шешіп береді. Сталин сұсты кісі еді. Жәй күлімсірегеннің өзінен өзегіңді қалтыратар бір ызғар сезілетін. Лениннің алдына қанша қалтырап барсаң да, жүзін көргеннен-ақ жаның жадырап жүре береді, үрей атаулы болмайды. Ал Сталинге қорықпай кіріп, қорғанып шығасың. Бой теңестіре барып, еңсең езілгендей болады. Кеудеңде қырау тұрғандай бір хал кешесің...