Красная стрела. Книга Четвертая / Қызыл жебе. Төртінші кітап - Шерхан Муртаза / Шерхан Мұртаза

— Ескі тілде «теос», «хаос» дейтін сөздер бар, — деді Георгий Васильевич Рысқұловқа жымия бір қарап қойып. — Теос — ізгілік, хаос—зұлымдық. Бұл екеуі ежелден, дүние шексіздігіндей шексіздіктен бері арпалысып келеді. Қазір де сол. Арпалыс. Теос жеңген кезде, қарын да тоғаяды. Ал қазір...

Чичерин бір уыс сұлыны үстел үстінен сырғытып, алақанына салып, салмақтап тұрып:

— Бір әңгіме айтайын, — деп сыбырлады. — Осы таяуда ғана «Кремлевка» деп аталатын телефонмен Владимир Ильич сөйлесті.

— Сізге сөгіс жариялаймын, — дейді.

— Не үшін?

— Бір кило күріш жармадан неге бас тарттыңыз?

— Жас балалар ісіп-кеуіп жатқанда тамағымнан қалай өтеді? — деймін.

— Сіздің асқазаныңыз ауырады. Сондықтан сізге рұқсат, өткізіңіз тамағыңыздан! — деп бұйырғандай болды Владимир Ильич. Мен қарсыласып-ақ бақтым. Ақыры жеңді. Көрдіңіз бе, Тұрар Рысқұлович, біздің арамызда Керзондар, Чемберлендер туралы ғана емес, осындай да талас болады, — деп Чичерин әңгімесін күлкіге айналдыра аяқтады.

— Жаңылыспасам, Түркістанда сіз Аштықпен күрес комиссиясын да басқардыңыз о, Тұрар Рысқұлович?

— Иә, Георгий Васильевич.

— Е, онда нарком Чичериннің шикі сұлы жеп отырғаны сізге таң болмаса керек. Аштықтың не екенін білмей тұрып, Аштықпен күрес комиссиясын басқару мүмкін емес.

— «Аштық — апаң емес» деп орыстар бекер айтпайды ғой, Георгий Васильевич. Оның апа емес екенінен хабарымыз бар, — деп сыпайылады Рысқұлов.

— Шынымды айтсам, — деді Чичерин кенет бастапқы әңгімеге қайта бұрылып, — сіздің дербес дипломатия, дербес ұлттық әскер талап етіп жүргеніңізді мен әбден түсінемін. Сіз патшадан зорлық-зомбылық көрдіңіз. Кеңес өкіметі ә дегенде сіздерге сәулесін барынша түсіре қоймады. Республиканы шовинист эсерлер басқарды. Мына сіздің талабыңыздың бәрі содан туындап жатқан салдар.

АВТОРДАН

Бүгін таңертең терезеден күмісбас Аспантау аса айбынды көрінді. Күн жылынар деген үміттің өзінен жүректе қатқан мұз жібігендей болды. Бірақ дала бәрібір сұп-суық еді. Күн шақырайғанмен, қар жіпсімейтін сыңай танытады. Аш торғайлар ары ұшып, бері ұшып, балконның ернеуіне келіп қонады. Анда-санда қатқан-құтқан нан тастайтыным бар, содан дәмелі шығар. Балконды ашуға суықтан жиіркеніңкіреп отырмын. Күдер үзгендей жаушымшықтар үдере ұшып кетті. Сол-сол екен, қайдан келгені белгісіз, балконға Теңбіл торғай келіп қонды. Ол маған тым таныс сияқты. Қайдан көрдім деп ұмытшақ басым біраз аңырып қалғанда, Теңбіл торғай құйқылжыта, тамылжыта сайрап ала жөнелді. Құдай адамға құстың тілін ұғуды бұйыртпаған. Бірақ шыдамың жетіп, сарыла тыңдап отырсаң, бірте-бірте санаңның ұйықтап жатқан сан түкпірі оянып, әлгі құс тілін түсінгендей де боласың.

— Мен Ақсу-Жабағылыдан келдім, — деп сайрайды Теңбіл торғай. — Танымай қалдың ба, мені сен жазып едің ғой, — дейді. — Артур деген бала туралы жазбап па едің, сондағы Теңбіл торғай мен ғой. Жазушы деген бейшара ойлай-ойлай ой оппасына түсіп кетіп, бір кезде өзінің жазғанын өзі ұмытып қала ма, немене?! Сен сонда Артурды Рысқұловтан да жақсы жаздың. Рысқұлов туралы жазу қиын екенін білемін. Өйткені ол өмірде бар адам ғой, сол жаңылыс жазсаң, бәрі көрініп тұрады. Ал өмірде болмаған, өзіңнің қиялыңнан туған Артурға келгенде, сен біршама көсілесің. Баяғыда бір әкім өзінің сарай суретшісінен:

— Не қиын? Аттың суретін салған қиын ба, жоқ аруақтың суретін салған қиын ба? — деп сұрапты.

— Аттың суретін салу қиын, — депті суретші.

— Неге?

— Неге десеңіз, атты жұрттың бәрі көріп жүр. Бір жерінен сәл жаза бассаң, байқап қояды. Ал аруақтың түр-түсі қандай екенін ешкім білмейді. Қалай салсаң да жұрт сене береді.