Сонда жар басында жарбиған қара лашықтың босағасына сүйеніп тұрып, бейтаныс Тұрарға жымия қараған қыз қайда? Үстіндегі қызылала көйлектің жамау-жамау қомытын көрсетпейін деп, тек есіктен басын шығарып сығалаған он үш-он төрт жасар қыз ше?

Жазалаушы отряд Маңыраққа от қойып өртеп, күлін көкке ұшырып, адамдарын қырып салғанда өлім тырнағынан әрең құтылып, суға кетіп, балыққа жем бола жаздаған қыз ғой ол!

Оны Тұрар енді Қырғызбаев емес, Рысқұлов болып Әулиеата уезін басқарып тұрған он сегізінші жылдың жазында көрді.

Әулиеатаның Атшабар базарында аштыққа қарсы, астықты жасырып отырған бай-кулактарға қарсы үлкен митинг болды. Сонда Рысқұлов сөз сөйлеген. Қарақұрым қалың жұрттың арасынан сытыла-сығыла алға ұмтылып бір қыз шықты да, мінбеге жақындап:

— Тұрар аға! Маған сөз беріңізші, — деді.

— Сөйлей ғой, айналайын. Атың кім?

— Күләй. Сіз мені білесіз. Ұмытып қалғансыз ғой, қазір айтамын, — деп әлгі қыз ылдым-жылдым мінбеге көтерілді. Базардың атшаптырым алаңында сығылысып тұрған халық: «Бұл кім?» — деп сілтідей тынды.

— Мен Меркедегі Маңырақта туғанмын, — деп бастады Күләй. — Тайлақтың қызымын. Әкемді ақтар он алтыншы жылы телеграф бағанасына асып өлтірді. Шешемді атып өлтірді. Бүкіл Маңырақ жер бетінен жойылып кетті. Әйтеуір, әупіріммен аман қалған мен. Қалаға келіп, қазақ, өзбек, орыс қыздарымен бірге наубайханаға жұмысқа кірдім. Қазір нан пісірейік десек ұн жоқ. Жаңа Тұрар аға өте дұрыс айтты. Астықты байлар мен кулактар жасырып, халықты ашаршылыққа арандатып қойды. Оларды аяудың керегі жоқ. Қолынан бермесе, тартып алу керек. Менің айтайын дегенім осы.

— А, жүзіқара! Шоқынған қар! Маңырақта сонда бекер өлтірмеген екен! — деп сақалы шошаңдап, қып-қызыл беті қанға тойған қандаладай тырсылдап тұрған Айбар бай еді.

Бірақ сонда Айбардың ызалы сөзін көпшіліктің айқай-шуы көміп кетті.

— Рас айтады. Қолынан бермесе, жолынан! — деп гуледі қалың нөпір.

Рысқұлов сүйсініп, Күләйдің қолын алып, арқасынан қақты.

— Адам болып қалған екенсің, айналайын. Осы адал жолыңнан айныма, — деді.

— Менің әке-шешемнің көзін көрген өзіңіз ғана бұл арада. Сіздің жолыңызға адал болуға ант ішемін, — деді қыз көзіне жас үйіріле жаздап.

Көп ұзамай Рысқұлов Ташкентке аттанып, қызметі жоғарылап, бұрынғыдан он есе ауыр жұмыспен кып-қызыл оттың ішіне кіріп кетті де, әлгі Тайлақ пен Тайтақайдың қызы қайтып ойына оралған емес.

Енді, міне, Сталиннің әлгіндей кеңесінен кейін, әлдеқалай ғажайыптың күшімен сол әулиеаталық Күләй қыз көз алдына келе қалған.

Рысқұлов жеделдете Ташкентпен байланысып, Нәзір Төреқұловпен сөйлесті. Әулиеатада осындай адам бар, соны мейлінше тездетіп, Мәскеуге аттандыр деді.

Нәзір Төреқұлов бұл кезде Түркістан Компартиясы Уақытша Орталық Комитетінің жауапты хатшысы. Кезінде Рысқұловпен айтысқа түсіп, қиястау жүретін мінезі бар. Әуелі Әулиеатадан табу қиын ғой, осы Ташкенттен-ақ басқа бір әйел табылмай ма деп бұлталақтата бастап еді, Рысқұлов қаталдау кетті.

— Нәзір, сен екеуміз енді ТүркЦИК-тің мәжілісінде отырған жоқпыз ғой. Сөзді қой! Жаңағы мен айтқан адамды қалайда тапқызып, он күннің ішінде Мәскеуге жеткіздір, — деп талас сөзге саңылау қалдырмады.

— Әй, Тұрар-ай, жарайды. Болсын айтқаның. Тек өткенді еске ала берме, — деп жұмсарды Нәзір.

* * *

Ақжал толқындар бірінен бірі туындап, бірін бірі қуалап, қашқаны жеткізбей, қуғаны жете алмай, табандаса тақасып, ақыр соңында талмаусырап келіп, қызғылтым құмды жағаға сылқ етіп құлайды. Әлгібір асқар таудың шоқысындай дүрдиген ақ шуда көбік, енді жыбыр-жыбыр етіп, лезде сөніп, қыз ерніндей қызғылтым жарма құмның жиегін жіпсітіп барып, демде сіңіп кетеді.

Толқын пақыр — сұлу қыздың ернін бір сүюге ынтызарлана арпалысып жетіп, сүйер-сүймес талып түсіп жатқан көзсіз батырлар.