Красная стрела. Книга Четвертая / Қызыл жебе. Төртінші кітап - Шерхан Муртаза / Шерхан Мұртаза

— Өтe дұрыс, Нариман аға. Шетелден келгендер былай тұрсын, мына біз ше... «Әзірбайжан — туысқан, туысқан» дейміз, ал шындап танымаймыз. Міне, мына Күләй... Күләй, бері кел, — деп Рысқұлов кемеге ілесе ұшқан шағалаларды қызықтап тұрған жас келіншекті жанына шақырды.

Қара мақпал камзол, ақ шәйі қос етек көйлек киіп, ақ қыжым орамал салған, жәудір көз қазақ қызы қымсына жақындап, Наримановқа қол ұсынды.

— Күләй—Әулиеатадан, — деді Рысқұлов. — Әке-шешесін патша жазалаушылары он алтыншы жылғы көтерілісте өлтіріп еді...

— Әке-шешең сенің мұнша алысқа қанат қаққаныңды көре алмаған екен, — деді Нариманов Күләйдің арқасынан мейірлене қағып. — Күләй съезде сөйлейді ғой, Тұрар Рысқұлович?

— Мен сөйле деймін, Күләй қорқамын дейді.

— Қорықпа. Әлем алдына шығып, патша жендеттері әке-шешеңді қалай өлтіргенін айт. Әлемде әлі әділетсіздіктен күйзелгендер көп. Естісін сөзіңді, көрсін өзіңді.

— Жарайды, Нариман аға, — деп Күләй қара мақпал камзолының седеп түймесін шиыршықтай берді. Аққұба өңін қызғылтым бояу шалып, келтелеу қыр мұрнының ұшы тершіп кетті. Әдемі қара көзін төңкере бір қарап, сабаудай кірпіктері жиі-жиі жыпылықтады.

— Оу, сен, Күләй, менің алдымда бүйтіп сасып, абдырап тұрсын, ертең екі мың адамның алдына шыққанда қалай болады? — Нариман Нариманов Күләйға бір, Рысқұловқа бір қарады.

— Ұялма, Күләй. Баяғы Әулиеата, атшабардың базарын есіңе ал. Сонда сөйлегендей сөйле. — Наримановқа бұрылып:

— Нариман аға, мен білетін Күләй болса, шыннан от пен судан өткен Күләй болса, алып шығады, — деді. — Он жетінші жылы қос өкіметтің кезінде осы Күләй Әулиеата орталығында өткен митингіде сөз сөйлеп, Айбар деген байдың өңешіне отты сөзден балқыған қорғасын құйған.

— О, онда ысылған революционер десеңші, — деп Нариманов күдігі тарап, жадырап ала жөнелді. — Әулиеатада сен тек өз еліңнің байларын жайратсаң, мұнда енді бүкіл дүние жүзінің алпауыт байларына, империалистерге қарсы жалынды сөзбен оқ атасың. Ендеше, қадамың сәтті болсын, Күләй.

Жап-жаңа тып-тынық, айнадай жалтырап жатқан теңіз беті лезде құбылып, жал-жал толқындар бірін-бірі қуалап, кемені шайқай бастады. Қат-қат толқындарға қадалып қарай берсең, шығыс жақтан, буалдыр мұнар арасынан ыңырсып жатқан Иран жағалауы көрінгендей болады. Кеме бетін орталық пристань жаққа бағыттап, Бакудың оңтүстігіне қарай жылжып барады.

Нариманов пен Рысқұловтың жанына сонда ашаң жүзді, қияқ мұртты, қасқабас, өткір жанарлы кісі келіп қосылды.

— Саяхат өте тамаша болды, — деді ол Нариманов пен Рысқұловты қапсыра құшақтап, аңқылдақ желге кеудесін тоса, кең тыныстай.

Бұл түрік коммунисі Мұстафа Субхи еді.

Мұстафа Субхи былтыр күз бен биыл көктемді Коминтерннің өкілі ретінде Түркістанда өткізген. Тұрар Рысқұловпен ағалы-інілі адамдай туысып кетіп еді. Бұлар бір-бірінен ажырасып, көріспегелі үш-төрт айдың ішінде сағынысып, Бакуде бауырлардай қайта табысты. Мұстафа Күләйдің Әулиеатадан келгенін естігенде қуанып кетті.

— Мен сізді Гүлсім апаңызбен таныстырайын. Гүлсім апаңыз Түркиядан келді. Екеуіңіз екі дүниеденсіз. Танысып, сырласыңыздар. Сонда білерсіз біздің Түркияны.

Гүлсім ханум кеменің тұмсық жағына таман палубада тұрған. Мұстафа барып ертіп келді. Көзі баданадай, қыр мұрнының ұшы имектеу, қартаң тартқан қараторы кісі екен.

— Міне, мынау — Тұрар Рысқұлов, мынау — Күләй. Қазақ қардаштар, — деп таныстырды Мұстафа.

— Қазақ кім? — деп сұрады Гүлсім Мұстафадан.

— О да түрік. Түріктердің бір зор тармағы. Түркістан, Қазақстан деген байтақ елде тұрады.

— Кешіріңіздер, білмей қалдым, туыс-қардаш екенсіздер ғой, — деп ыңғайсызданды Гүлсім. — Мен шала сауатты адаммын. Көп нәрсені білмеймін...

— Әйел адамның жасын сұрап жату айып. Дегенмен мен айтайын: Гүлсім жиырма үште, — деп Мұстафа бір сұмдық сыр ашты.

Бұл хабарға Күләй тұрмақ, Рысқұлов пен Нариманов таң қалғанын сезген Мұстафа Субхи: