Красная стрела. Книга Четвертая / Қызыл жебе. Төртінші кітап - Шерхан Муртаза / Шерхан Мұртаза

Біздің Түркістан патша заманында отарлаудың ең бір сорақысын көрді. Енді қалың сордан арылу да оңайға түсіп жатқан жоқ. Кеңес үкіметінің алғашқы жылдары билік басына бұрынғы отаршылдардың тонын айналдырып киген, өтірік коммунист болып, ел басқарған «жаңа» отаршылдар келді. Бұлар Лениннің, коммунистердің ісін бұрмалап, Кеңес өкіметінің беделіне таңба түсірмек болды. Империализмді құлатып, өз қолдарың өз ауыздарыңа жеткенде, сендерде де осындай жымысқы әрекеттер болуы әбден ықтимал, содан сақ болыңдар!..

Империализм мен отарлау саясаты ағайынды.

Отарлау деген қорқынышты қорқау сөз.

Отарлау деген сөздің өзі қан сасиды. Отарлау деген сөзден зеңбіректің зіркілі, қамшының ысқырығы, кісендердің сылдыры, түрмелер қақпасының салдыр-күлдірі естіледі.

Отарлау деген сөзден қайғы мен қасіреттің зары сарнайды.

Отарлау деген сөз оқтан да қаһарлы.

Осынау отарлаудан құтылған күні көзің ашылады, басыңа бақ құсы қонады. Ендеше, қол ұстасып, бүкіл халық достасып, империализмнің аранына тас толтыр, қақалған қасқырдай қаңсыласын кәрі қақбас. Империализм құламай таңың атпас. Бір-біріңнің жүрегіңе от жағып, сол алаудан әлем жарқырасын. Жасасын езілген халықтар туыстығы! Жасасын Кеңес өкіметі! Жасасын Коминтерн!

* * *

Рысқұловтың сөзін Әнуар паша ынты-шынтысымен-ақ тыңдады. Құлағына жағымсыздау тиіп жатса да құныға тыңдады. Ана мінбеге өзі шығып, осылай бір алаулап сөйлей алмайтынына өкінді. Рысқұловпен өзін еріксіз салыстырды. «Мен осылай арындап кете алар ма едім?» — деп отыр. Сол сәтте өзін дәрменсіз сезінді. Бұл да талай мінбелерге көтерілген. Бірақ халықты мына қазақ сияқты қанын қыздырып, жанына қанат бітіре алған емес. Бұл туасы шешен адамның айбыны асқақтап, аруағы асып, тау суындай тасып кетеді екен. «Құдай бақыт берген адам екен», — деп іштей қызғанып қалды. Жанындағы Сұлтан-Ғалиевке қарап еді, жүзі бал-бұл жанып, қуанып, қанаттанып отыр екен.

Рысқұлов сөзін тәмәмдап, президиумдаңы орнына барып отырғанда, нөсердей қол шапалақ шуының арасынан Мұстафа Субхидың: «Қардаш!» — деп Тұрарды орнынан тұрып құшақтағанын көрді. Президиум председателі:

— Үзіліс! — дегенде Әнуар паша Сұлтан-Ғалиевке:

— Мені Рысқұловпен таныстырамын деген уағдаңызды ұмытпаған шығарсыз, — деді.

— Жоқ. Қазір ұстайық, — деп Сұлтан-Ғалиев Әнуар пашаны ертіп, президиумдағы Тұрарға қарай беттеді.

Сахнадан өтіп, бір қалтарыста Рысқұловты қуып жетіп:

— Тұрар, біз сені іздеп жүрміз, — Сұлтан-Ғалиев Рысқұловпен еркін сөйлесе алатынын білдіргісі келіп, әдейі «сен» деп тұр. — Мына кісі Түркияның әйгілі қайраткері Әнуар паша. Естуің бар шығар. Өзіңмен сұхбаттасқысы келеді.

— Уақыт тар болса да, сізді тыңдауға әзірмін, — деді Рысқұлов аман-саулықтан соң.

— Сіздің жаңағы тамаша сөзіңіздің әсерінен әлі арыла алмай тұрмын, — деп марапаттай бастады Әнуар паша. — Біздің түрік нәсілінен сіздей ерен қайраткердің шыққанына қуаныштымын. Батыл айттыңыз. Сіздің айтуыңызша, Түркістанда орыстардың отаршыл саясаты әлі созалаңдап тұр ғой, солай ма?

— Мен олай деп айтқан жоқпын, — Рысқұлов бойын жиып ала қойды. Әнуар пашаның белгілі қайраткер екенін еститін. Бірақ дәл мынандай омыраушыл екенін білмеп еді. — Кеңес өкіметінің алғашқы жылдары эсерлердің арандатуымен ескі сарқыншақ сақталып келгені рас. Отаршылдық бір күнде, бір сағатта тыйылмайды, ол ұзақ та ұлы күресті талап етеді.

— Солай-ақ бола қойсын, — деп жымиған болды Әнуар паша. — Мен Сізді батыр ғой деп ойлап едім. Сөйтсем, өте сақ екенсіз, айтыңызшы, Рысқұлов мырза, Сіз Түркістан президенттігінен өз еркіңізбен кеттіңіз бе? Әлде мәжбүр етті ме?

«Мұны маған неге таңып қойдың?» — дегендей Рысқұлов Сұлтан-Ғалиевқа зілдене қарады.

— Мені ешкім де қуған жоқ. Өз еркіммен кеттім. Менің сіз сияқты Еуропаның таңдаулы университеттерінен дәріс алуға мүмкіндігім болмады. Сондықтан Мәскеуде қызмет істей отырып, білімімді толықтырсам деп едім.