Кюйши / Күйші - Ильяс Жансугуров / Ілияс Жансүгіров

Қарашаш деді: «Ізіңмен бәрің де қайт,

Әділ кел, Әлімқұлға болмай мият.

Сияңды Сапақ, итің кірді үйіме,

Алып кел айыпкерді, алдыма тарт!

Десеңдер, шабылмасын ауылыңды,

Құрбан қыл ел бүлдірген сұм құлыңды.

Көзіме кешіктірмей көрсет менің

Албасты, қызға келгіш, мұңғылыңды!

Ол итке кигіз арнап құл киімді,

Күйе жақ, мойнына іл құрымды.

Әкеліп Қарашашты үш айналдыр!

Мықтап тақ мойынына шылбырыңды!

Ауылды айналдырып әкел маған,

Жау болмай, өзге болсаң елге ұқсаған.

Алдымнан жетектеліп өтсін Сапақ,

Сертім сол - өз қолымнан мойынын шабам!

Осыны істемесең не сөз маған?

Сапақсыз бері таман баспа қадам!

Шаңдатып, шаңырағыңа қобыз тартып,

Әлімқұл, Абылайлап аулың шабам!

Болсаңдар осы тұрған елдің басы:

Жауаптың осы айтылған айналасы.

Аруағын Абылайдың тұрмын жоқтап,

Осы елдің қорлағанға құл тумасы.

Барыңдар, би болсаңдар, бітім осы!

Бүлінбес ел ішінің бүтіні осы!

Кетсе де көрге кіріп кешікпесін!

Төбеден уәдені күту осы!»

Алдияр, бас, тақсырлап - шулай-шулай,

Тентекті табамыз деп болса мұндай...

Жығылды жапырыла желден соққан

Сықылды өңшең Үйсін - сасыр қурай.

Мойнына су төгіліп билер талай,

Болар деп бұл сұмдықтың арты қалай.

Ұйлыққан сең үстінде қойдай қорқып,

Дулаттар қайтты ізімен кейін қарай.

Аулында Әлімкұлдың топыр, жиын,

Қамалған жол таба алмай соқыр жиын.

Үстіне Үйсін-Дулат жай түскендей,

Салмағы Кене ханның болды-ау қиын...

Әлімқұл қайтып көрсін ханның үйін,

Ылайсаң - дейін десе менменсиін,

Немесе ер көтерер қылық па осы?

Бұл-дағы шертті ішінен бебеу күйін.

Жалғанда бұдан артық қорлық бар ма?

Кім шыдар мұндай өкім зорлықтарға?

Шапқызып өз баласын тұрған кім бар...

Тентекті мақұл деуді жол құптар ма?

Мұндай іс жаушылықты жаңғыртпай ма?

Қараны қаһарланса хан құртпай ма?

Хан басын қара қорлап кете берсе,

Тыюсыз елге бір заң орнықпай ма?..

Ұйлықгы Үйсін қойдай, ақыл таппай,

Біту ме, шабысу ма - шешіп айтпай...

Бола ма ел жапсары жауласпауға,

Алдынан Қарашаштың ашу қайтпай?

Ашуы тарқай ма екен қылыш тартпай?

Қылмысты тентегінің мойнын шаппай?

Егерде тентек ұстап берілмесе,

Зеңбірек тұра ала ма күрс-күрс атпай?

Би, датқа жақсылары келді ақылға:

- «Әлімқұл, жұрт айтып тұр, міне, тыңда!

Мойынды сұнған қылыш кесер ме екен?

Қалмасын қамырығы хан артында».

Тау құлап түсті салмақ Әлімқұлға,

Келтірді кеп талқысы жан алқымға.

Тентекті бермей тыныш таппаймыз деп,

Байласты соған сөзді ең ақырда.

XI

Күн өрлеп, тауға мініп, сәске болды,

Жалақтап, жауды қайда дескен қолды

Байқасаң, жау жарағы зеңбірегі,

Қыз маңы бір ауыр қол - әскер болды.

Есітіп шорт қайырған сертін соңғы,

Дулат тез тентегімен келмек болды.

Айдаһар қыз айбары құтын алып,

Торғайдай тығылып тұр күйші сорлы.

Қан қалмай құп-қу болып жүрегінде,

Абайлап қыз мінезін бірден-бірге,

Өзінің сұмдығына ішін тартып,

Қалтырап, қырау тұрып жүрегіне.

Білмейді жыларын да, күлерін де,

Еліне кетерін де, жүрерін де.

Көрінед әзірейілдей қыздың түсі,

Қараса Қарашаштың реңіне.

Қыз емес, мынау тұрған қорқау сырттан.

Құтылар күн бар ма екен бұл қырсықтан

Осыны оятуға оқталдым-ау,

Албытқан жындымын ба, жүрек жұтқан?..

Қыз емес, мұз ғой түсі қырауытқан,

Қай жері қызықтырып бой жылытқан?

Азғырған ақымақ қып сайтан екен,

Сандалтып сары ауру - күй ғой құртқан!

He жаза жазым болсам көрер едім?

Қырғиға қиқаңы не бөдененің?

Дәмесін домбыраның тіл сөйлесе,

Мен-дағы осы Үйсіндей өлер ме едім?

Мен сорлы қай жерімнен дәмелендім?