Кюйши / Күйші - Ильяс Жансугуров / Ілияс Жансүгіров

Жалт етіп нұрлы дүние жап-жарық боп,

«Ақсарбас!» деді Әлімқұл тұрған байқап.

Ашылды аспаннан от еткен жарқ-жарқ

Басылды тасқан өзен еткен бұрқ-сарқ.

Па, шіркін, хандығыңа алдияр!- деп,

Майталман бағанағы күлді қарқ-қарқ.

Ақбоз ат жалт-жалт басып келді көпке,

Ханыша тұрды сөйлеп би мен бекке:

«Баласы Ұлы жүздің, разымын,

Түспедің бірің ара бұл тентекке!

Сәлем айт Әлімқұлдай датқа-бекке!

Болмаған арашашы мұндай итке.

Аруағы Абылайдың болды разы,

Әлімқұл өзі қылған бұл билікке.

Білемін аруағымды сыйлағанын,

Ауылын Кене ханның қимағанын.

Тындырған Әлімқұлға болдым разы,

От жақпай арасына хан-қараның.

Алып қайт, міне, берген ит құрманың!

Кебіңе қидым, Дулат, иттің қанын.

Қайтейін қылышымды қандап соған,

Алдыма келтіргенім - ит қылғаным.

Дегенде алдиярлап! Иә, тақсырлап!

Құрақтай жел жапырған ығып, шулап,

«Көп жаса! Тағыңда ағар!» деп қария,

Батаға қол көтерді Үйсін, Дулат!

Шешіліп Әлімқұл да сөзге құлап,

Тоғыз қып түйе бастап, айып құрап.

Байланды ханышаның отауына,

Бәйгеден кеше келген қара сұр ат.

Қылыштар қынға кірді еткен жалақ,

Ілінді керегеге сірі садақ

Аулынан Әлімқұлдың бетін бұрды,

Зеңбірек үңірейіп тұрған қарап.

Тұғырға қонды қайта қандыбалақ,

Сапаққа жаңа кірді жан домалап.

«Енеден екі тудың Сапағым!» деп,

Мәз болып Үйсін, Дулат кетті тарап.

XIII

Көлеңке шықты асқарға, шұбар тауға,

Жылқыдай жатты жусап тұман тауда.

Ақбоз ат белдеудегі күн таласып,

Шыралжын шырт-шырт етіп жанды отауда.

Жамылған жанат ішік қыз отауда.

Жұп-жуас, ілініп тұр алдаспан да.

Жалыны жанба отынның лау-лау жанып,

Мажырап үйдің ішін нұр басқанда.

Қыздырған жадыратып оттың өті,

Албырап алмадай боп қыздың беті,

- «Е, күйшім, домбыраңды ал!» деген кезде,

Күйлердің ағытылар келді реті.

Қаққан қол домбыраға жып-жып етті,

Құлдырап күймен бірге өзі кетті.

Енеден екі туған жазған күйші,

Еңіретіп естілмеген күйге шертті.

Зарлатты, сарындатты, безілдетті,

Қол ойнап, мұнарланып көзі кетті.

Бұлқынып бүтін дене биге түсіп,

Құлдырап күймен бірге өзі кетті.

Күңіренген «Қорамжанды» аңыратты,

«Жалғызым! Жалғызым!» деп жылап жатты.

Боздады «Боз інгені» бота жоқтап,

Маңыратты, «қой-қозыны» жамыратты.

Күркіреп көктен нөсер сорғалатты,

Қыраннан қашқан құсты корғалатты.

Тартқанда Абылайдың «Жау жорығын»

Қалың қол қаптап қойды ордаға атты.

Саймақтың «Сары өзенін» сыңқылдатты,

«Жорғаның» шаңын көкке бұрқылдатты.

Алдына «Ақ көбектің» байлап кеткен,

Жылатып қыз, жігітті қыңқылдатты.

Жылқыға жау қаптады, найза қақты,

Қойлар да дүр-дүр үрікті, қасқыр шапты.

Той бастап, қыз ұзатып, жар-жар айтып,

Дүрілдеп ұлы дүбір көкпар тартты.

Айнала қалғып, мүлгіп күйге батты,

Нәзік күй еркелетіп тербеп жатты.

Бірде мұз, бірде жалын, бірде жылы,

Домбыра тәтті, тәтті әңгіме айтты.

Міне, бұл «Асан қайғы» түйе мінген,

Қобыз ап, қоныс іздеп күңіренген.

Мынасы шанышқан жау, шабылған ел,

Салынып ат артына қыз күрсінген.

Дейді екен мына күйді «Арша мерген»,

Кетпеген нұсқаған аң Арша көрген.

Құмартып құмды кезген аң жолықпай,

Кезі екен көзі тұнып аңсап өлген.

Алдында құла шағыл қасын керген,

Ойнаған бір мақлұктың басын көрген.

Мерген көз мұнарланып, аң ербеңдеп,

Қалды әне, бетіне алып, басып мерген!

Түскенде жерік мерген шын құмарға,

Есалаң өзі болмай жан тұрар ма?

Көзге атқан құралайды даңғылынан,

Ұшқан құс, жүгірген аң құтылар ма?

Әнекей мерген ұшты, атқан аңға,

Топырлап топырақ боп жатқан аңға.