Кюйши / Күйші - Ильяс Жансугуров / Ілияс Жансүгіров

Айтайын өзім шешкен түйінімді,

Мінекей, атқан таңда, тілеулі үйде

Күйшінің талсасасын, біреуіне,

Күйшіні сенен асқан білемін бе?

Мен разы, тілегіңе болам жомарт,

Айт, күйшім, менен сенің тілегің не?»

Қызылдап қан жүгіріп реңіне,

Жалтақтап қарай берді қыз өңіне.

Әлде шын, әлде өтірік дегендей боп,

Білместен жыларын да, күлерін де.

«Алдияр! Алдыңызға тілек айтам,

Көңлімде қалған кір жоқ, кетті сайтан.

Тілегім мың қайтара - бір-ақ тілек,

Басыма бостандық бер, елге қайтам...

Қарт шешем жүрген шығар, жылап анам,

Қуанам, қайтарсаңыз елге барам.

Рақым қыл торғайыңа торға түскен,

Болар ма бөтен тілек, асылзадам...»

Кербез қыз, ақылы балқаш, ашуы дүлей!

Жайдары жайраң қақса жайнар күңдей.

«Тілегім - қайтайын» деп күйші айтарын

Қалып ед ханышаның өзі білмей.

Қызарып қыз отырды түк үндемей,

He «болсын», не «болмасын» бірі жеңбей.

Отырып ойлап-ойлап: «Болсын» деді,

Айтуға өзге сөзді тілі келмей.

Айтқанда қыз осыны күйші сандақ,

Көзі ойнап, жарқ еткендей болды жан-жақ.

Телмірген тілегіне жетті-ау бүгін

Қысылып қысы-жазы жүрген зарлап.

Байлаудан босатылған аттай аунап,

Қылмаңдап қалды күйші «алдиярлап»,

«Болды,- деп,- босатқаным әлдеқалай...»

Дел-сал боп отыр әлі қыз қиялдап.

Біржола күй кеткені қызға батты,

Енді оған естілер ме күйлер тәтті?

«Таратып тоқсан күйді жібердің»,- деп

Бір жақтан керең бір ой күңкіл қақгы.

XV

Қайрат қып хандығына ханыша қайтты,

Жібер деп өжет ақыл билік айтты.

Төпелеп өзін-өзі ұрып-соғып,

Үндемей қыз жүрегі жылап жатты.

Кетті-ау деп құлағымнан күйдің сазы,

Ішінен құрып отыр қыз таразы.

Күйінің балы да бар, зәрі де бар,

Кетсін деп қыз ақылы болды қазы.

Жібермей қыз күйшіні бар ма лажы?

Егерде күй тарттырса қысы, жазы.

Өткір күй, жалынды күй жан қояр ма?

Түлкіге ұмтылмас па тағы тазы?

Қыз-дағы күй тартты ғой неше буын,

Сусаған тұра ала ма ішпей суын?

Ханыша өзіне де сене ала ма,

Егерде қостамаса бұл қайтуын?

Қыз ішіп елтіп қалды күйдің уын,

Дерттенген тыңдай-тыңдай домбыра үнін.

Жүзінде ұстараның жан тұрғанда

Бойында сақтамақшы кім ауруын?

Сүйтсе де қатты ауру ханыша да,

Ол дертпен өзге кісі таныса ма?

Болса да қанша қатты қыз күйігі,

Қара мен хан сүйегі қабыса ма?

Сондықтан бұл екеуі табыса ма?

Қарға мен қаз құшағы қабыса ма?

Көзіне күйік болмай күйші кетсе,

Онымен қыз арманын тауыса ма?

Сондықган тоқсан толғау ойға қалды,

Толғатып ішінен қыз ыңыранды.

Көндіңде күй қазығы байлау болып,

Ширығып, арқандалып шыр айналды.

Екі қып хан жарлығын қайта алмады,

Сүйтсе де жүре бер деп айта алмады.

«Айрылып бұл күйшіден қалу болмас»,-

Дегенге қыздың іші сөз байлады.

«Тарта бер, домбыраңды, жаным, күйшім,

Татымас бір өзіңе барлық Үйсін.

Балбырат, әсіресе бал күйді тарт,

Өртеніп, жүрек жанып, бауыр күйсін».

– Алдияр!

– Айт, күйшім!

– Ертең елге қайтайын!

– Тарта бер, асықпа әлі, ақын, күйшім!

Дедім ғой тілегіңді мақұл, күйшім.

Қыстайсың биыл менің өз қолымда,

Қайтасың жаз шыққан соң ақыр, күйшім.

Сонымен қыз байлады, сөз үзілді,

Сандалды күйші, ішекте күй бұзылды.

Қыңсылап домбырада дауыс қалмай,

Мыңқылдап салып кетті құр күжілді.

Байырғы тарта алмады күйші күйді,

Күй жоғын домбырада қыз да білді.

Күйшінің көңілінің бұзылғанын

Білді де, білдірместен бүлк-бүлк күлді.

XVI

Сонымен айлар туып, күндер батты,

Қолында ханышаның күйші жатты.

Тарттырды ертеңді-кеш талай күйді,

Күшеніп күйші сорлы күйлер тартты.