Кюйши / Күйші - Ильяс Жансугуров / Ілияс Жансүгіров

Өзіне оқ тигендей сандалып тұр,

Үстінде жалғызының батқан қанға.

Оқ тиіп, жатыр жайрап жалғыз ұлы,

Өзіне ұғындырсын не деп мұны?

Аңғал жан, аң деп атып өз баласын,

Өкіріп жылап жатыр мерген құры!

Күйініп кеңк-кеңк жылап адам үні,

Үздігіп тілдескендей күй мазмұны.

«Осындай айдалада күй болды» деп,

Домбыра баяндайды міне осыны!

Үйіне сүйретіліп келген мерген,

Үні жоқ, сөз айтуға тіл күрмелген.

Жалғыз-ақ жәрдемшіні домбыра қып,

Көңлінің күйін күй қып шерте берген.

Домбыра болған жайды сөйлеп берген,

Құмартты, құмды кезді аң көрінген.

Аңды атты, атып салған ұлын көрген,

Құшақгап ұлды, құмды күңіренген.

Домбыра зарлап, сарнап күңіренген.

Тыңдаған күйді шеше еңіреген.

Тілі жоқ, домбыраның үні жылап,

«Айрылдық жалғызым» деп еңірей берген.

Жылаған, жалғызымдап зар үн шыққан,

Шешесі болған жайдың бәрін де ұққан.

Домбыра елімді үнмен естіргенде,

Зарлы ана аңыраған, күй де у жұтқан.

Аңғалдық, аңға құмар, қапылықтан,

Оңай ма өз баласын атып жыққан.

Көрісіп домбырамен әке-шеше,

Дауысы жылай-жылай бос қарлыққан.

Тартқанда осы күйді аңыратты,

Мұңды айдап қыз көңіліне жамыратты.

Күйік күй қыздың жанын тәтті қинап,

Жастықта тыңдай-тыңдай жылап жатты.

Көкке күй өрт жалындай шалқып жатты.

Көк тасы Самарқанның балқып жатты.

Көк дауыл айдын көлді көкке шашып,

Оқ тиген аққу құсты қаңқылдатты.

Ескек күй шалғынды есті, серпе соқты,

Өрт қылды қыз бойындағы азғана отты.

Толғантып тоқсан түрлі қыз көңілін,

Жүректің жазы шығып, жаңбыр төкті.

Түрлі күй жаңа ағылды сылқылдаған,

Жер шалған, жорға салған жылқы ұрлаған.

Төгілді тоқсан тарау байырғы күй,

Күй қайда бір сарынмен қаңқылдаған...

Айықты мас домбыра былқылдаған,

Сауықгы ауыру күй ыңқылдаған.

Жарысты ұлы дүбір домбырада,

Ат шауып, барымта алып қиқулаған.

Аңқылдап «Ақ көбек» пен «Қара көбек»,

Байланған осыларға «Бала көбек».

Сыңсыған кейде сыңқ-сыңқ «Қос келіншек»

Күрпілдеп кейде саба, кейде көнек.

Осындай даңғыл күйлер алма-кезек,

Домбыра бебеуледі тілін безеп.

Біресе «Теріс қақпай» дүр-дүр етіп,

Біресе «Желмая» күй желек-желек.

Тартылды тәтті күйлер алуан-алуан

«Тәттімбет», «Кенже қара», «Тойтан салған»

«Атылған аққу», «Күйген», «Суға кеткен»,

Тартылды талай сарын, талай арман.

Маймаңдап маймыл саусақ балы тамған,

Тартылмай күй болмады мұнан қалған.

Жамбасқа таразы, үркер ауып түсіп,

Болыпты мезгіл міне таңға таман.

Үркітіп, дүрілдетіп күй жылқыны,

Әндетіп жатты қырдың қыз-қырқыны,

He болды, не қойғанды түгел айтып,

Сырласты ханышамен күй сылқылы.

Қанығы ханышаға күйдің тілі,

Үйреткен өз тіліне күй бүлкілі.

Біреудің бүгін түнде сырын сөйлеп,

Келтірді қыз ойына бір күлкіні:

Дегенін жайы осылай күйдің тілі,

Мерген қыз ширатып кеп ішке түйді.

Келгенде осы араға бекіне алмай,

Саба қыз құйылғандай сылық-сылық күлді.

- Жарайды, жетер, күйшім, тоқтал енді!

Кетіпті буған бір жын, соққан пері,

Аспаннан арман асып кетсе керек,

Жыбырлап жын-сайтанның жүргендері...

Адасқан домбыра да қайтып келді,

Түнеугі тоқсан күйді тартып берді.

Алдаспан ақ сайтанды қақса керек!

Аңқылдап домбырада күй түзелді!..

XIV

Болғанда алакеуім үйдің іші,

Қуарып, бір қызарды қыздың түсі.

Атырды таңды бүгін кірпік қақпай,

Тебірентіп тоқсан түрлі күйдің күші.

Пернесін қыз сөзінің түйген күйші,

Ер болсаң қызға тілмен сөйлей білші?

Күйшінің күйін, жайын таразылап,

Салмақтап өкім қылды қыздың іші.

«Жарайды, болдым риза тартқан күйге,

Қылаңдап міне кірді сәуле үйге.