Дон Кихот І - Мигель де Сервантес

— Құдай ақы, достым, өзіңіз жайындағы ойымның жаңсақ екеніне осы қазір ғана көзім жетті: өйткені, өзіңізбен таныс-біліс болғалы өткен айлар мен жылдар ішіндегі барша іс-әрекетіңізге қарап сізді әр адымын аңдап басатын, ақыл-ойы кемел адам ретінде бағалап жүруші едім. Енді қазір байқағаным, өзіңіз жайындағы байламдарым мен ақиқат шындық арасындағы алшақтық жер мен көктей екен. Шын мәнінде де, осынау болымсыз әрі оп-оңай реттей салуға болатын кедергілер бұдан әлдеқайда қиын жағдайлардан абыроймен жол тауып үйренген парасат-пайымыңызды қалайша қамықтырып, тұйыққа тіреп қойғанына қайранмын. Бұл жерде мәселе әлде бір істің қолдан келмейтіндігіне емес, керенаулыққа және қиялға ырық беруге ықыластың жоқтығына тіреліп тұрғанына кепілмін. Осы сөзімнің бір өтірігі жоқтығын дәлелдеп берейін бе сізге? Олай болса, айтпағымды мықтап тыңдап алыңыз, жүрегіңізді шайлықтырып, терең уайымға батырған, сөйтіп даңқты Дон Кихотыңызға, күллі кезбе рыцарь қауымының шамшырағы мен бетке ұстарына, арналған хикаяңызды жарық дүниеге шығармау жайындағы ойға да жетелеп кеткен кедергі атаулының бәрін қас-қағымда қалайша жайпап тастайтыныма, жетпей тұрған нәрселердің бәрінің орнын толтырып беретініме сонда өзіңіздің-ақ көзіңіз жететін болады, — деді.

— Ау, ендеше, айтсаңызшы, — деп дауыстап жібердім оның сөзін ден қойып тыңдап алған соң, — үрей топанынан мені қалай құтқарып алмақсыз, алай-түлей болған көңілімнің аптығын қалай баспақсыз?

Бұл сауалыма ол былай деп жауап берді:

— Ең алдымен айтарым, кітаптың бас жағына орналастыруға ойыңыз кеткен және мәртебелі де лауазымды тұлғалардың қаламынан шығуға тиіс болған сонеттер, эпиграммалар мен мақтау өлеңдер жайы көңіліңізге алаң түсірген тәрізді, — ал мұның түк қиындығы жоқ. Тәуекел етіңіз де, соның бәрін өзіңіз ойдан шығарып жазып тастаңыз, сосын оларға тиісті тақырып қойыңыз да, кез-келген біреудің есімін тіркей салыңыз: олар тіпті Иоанн Индийский немесе император Трапезундский болса да мейлі, бәрібір, — ал бұлардың өлең шығарудың шебері болғаны жайында аңыз бар, — әйтеуір бір мықтының туындысы боп табылсын. Ал, егер олай болмай басқаша боп шықса, егер жекелеген педанттар мен бакалаврлар сізді мысқылдап, соңыңыздан сөз тарататын болса, онда оған да бола қайғы шекпей-ақ қойыңыз: тіпті өтірігіңіз дәлелденіп, әшкереленген күннің өзінде де, бәрібір, оны жазған қолыңызды ешкім шауып тастамайды.

Ал, енді парақ жиегіндегі сілтемелерге келсек — яғни, авторлар мен кітабыңызды тұздықтауға қажетті қанатты сөз бен ғақлия алынатын шығармаларға жасалатын сілтемелер жайына оралсақ, оның да жарасы жеңіл: өзіңіз жатқа білетін немесе іздеп табу аса көп әуреге түсіре қоймайтын ғақлиялар мен латын мәтелдерін орынды-орынды жерінде қолданып отырсаңыз болғаны. Мәселен, еркіндік пен құлдық жайында әңгіме ете қалсаңыз:

Non bene pro toto lіbertas vendіtur auro1

дегенді қыстыра қойыңыз да, сол арада парақ жиегіне бұны жазған, айталық, Гораций немесе басқа біреу деп көрсетіңіз. Ал, егер дауасы жоқ қаза хақында сөз бола қалса, басқа бір сілтемеге сүйене салыңыз:

Pallіda mors aequo pulsat pede pauperum tabernas

Requmque turres2.

Әгәрәки, жаратқан иеміздің жүректе дұшпандарымызға деген сүйіспеншілік пен достық сезімді сақтауға өсиет еткені жайында әңгіме бола қалса, онда еш те бір іркілместен шамалы болса да түсінігі бар жұрттың бәріне ұғынықты Қасиетті жазбаға жүгініңіз де, басқа біреу емес, жаратқан иеміздің өзі

айтқан: Ego autem dіco vobіs: dіlіgіte іnіmіcos vestros3 деген сөзді тілге тиек ете қойыңыз. Егер жаман пиғыл жайында әңгімелесеңіз — ондашы тағы да Інжілге иек артыңыз: De corde exeunt cogіtatіones malae4. Егер достардың тұрақсыздығы жайында айтатын болсаңыз — онда Катонның мынадай екі тармағы әжетке жарай қояды:

Donec erіs felіx, multos numerabіs amіcos.

Tempora sі fuerіnt nubіla, solus erіs5.