Дон Кихот І - Мигель де Сервантес

Тап осылайша сені де жан баласы білмейтін құпияң азаптан құтқарып қала алмайды, керісінше сен күні-түні жылайтын боласың, — көзіңнің жасы кеппейтін болады, көзіңнен жас шықпаса, жүрегің қан жылайтын болады: бір аңғал дәрігердің кубок сынағынан өтем деп, ақынымыздың айтуынша, ақылман Ринальд ұстамдылық танытып бас тартқан кубок толы шарапты тартып жіберіп осылайша оңбай опық жегені бар-ды. Бұл өзі поэтикалық қисын болғанымен, оның астарында есте сақтауға, мәнін ұғынуға және өмірде қолдануға лайықты лұғат жасырынып жатыр. Бұл да аз, мен саған қазір тағы бір нәрсе айтам, қандай жан шошырлық ағаттық жасағалы тұрғаныңа бұдан соң көзің біржола жететін болады. Мынадай нәрсені көз алдыңа елестетіп көр, Ансельмо, айталық, құдіретті күштің көмегімен немесе сәті оңынан келген кездейсоқтықтың нәтижесінде сен бір ғажайып алмастың иесі және заңды қожайыны болдың дейік. Оның тазалығы мен салмағы өзің апарып көрсеткен зергерлердің бәрін таң-тамаша қалдырып, бәрі де бір ауыздан бұның салмағы, тазалығы және сапасы осындай тастың жаратылысы туындата алатын ең жоғары да ақырғы мүмкіндік екенін айтып, бәрінің пікірі осыған тоқайласады және өзің де осындай ойдасың, оларға ешқандай қарсы дау айта алмайсың. Енді деймін-ау, ойламаған жерден осы алмасты төске апарып қойып, беріктігі мен сапасын сынақтан өткізу мақсатымен ауыр балғамен бар күшпен соққылай бастасаң — бұл ақылға қонымды іс болар ма еді? Айталық, тіпті сен солай еттің делік, ал тас осынау өрескел сынақтан аман-сау өтті делік, бірақ бұның нәтижесінде оның құндылығына да, атақ-даңқына да дәнеңе қосылмас еді ғой. Ал егер ол уатылып кетсе ше, бұл әбден мүмкін нәрсе, онда ол қайта қалпына келместей боп құрымай ма? Әрине, сөйтеді, ал оның иесі зиялы қауым арасында нақұрыс деген атаққа ие болады. Ендеше, біліп қой, Ансельмо досым, осынау ғажайып алмас — бұл Камилла, өзіңнің көз алдыңда да, басқа жұрттың көз алдында да тап солай. Сондықтан оны кездейсоқ жағдайға киліктіруде мән де, мағынада жоқ, өйткені ол бүлінбей аман қалса, бұдан құндылығы арта түспейді, ал егер шыдас бере алмай ажал табар болса, онда онсыз қалай тірлік кешетінің жайында, оны да, өзіңді де ажалға ұшыратқаның үшін өзіңе-өзің қандай ауыр кінә артатының жайында алдын-ала ойлан. Бұл дүниеде адал да жібі түзу әйелден артық асыл қазына жоқтығын, әйелдің ар-намысы дегеніміз —жұрттың аузындағы жақсы аты екенін түсін. Ал, жұбайың жайындағы жұрттың лебізі — жан сүйсінерлік, оны өзің де білесің, ендеше бұл ақиқатқа күмән келтірудің қандай қажеттілігі бар? Түсін, досым, әйел — нәуетек пенде, оның жолына кедергі тұрғызбау керек, әйтпесе ол сүрініп кетеді де құлап қалады, керісінше, кедергілерді аршып, жолын тазартып беру керек, сонда ол жетілудің ізгі қасиеттерге жетелейтін жолымен жанын қинамай жылдам жүріп өтеді. Жаратылыстанушылар айтатын бір әңгіме бар. Ақкістің терісі қардай аппақ дейді олар, осы хайуанаттың соңына түскен аңшылар мынадай қулыққа баратын көрінеді: оның қашқанда барып тығылатын жерлерін алдын-ала көріп-біліп алған олар сол орындарды лас балшықпен былғап қояды екен де, ақкісті үркітіп, тура әлгі қуыстарға қарай қуалайды екен, ал ақкіс болса, қуыстағы ласты көріп тұрып қалатын көрінеді, өйткені балшыққа сұғынып үстін былғағаннан гөрі аңшының қолына түскенді хош көреді екен, яғни кіршіксіз аппақ терісін бостандығынан да, тіпті өмірінен де қымбат санайтын болған. Адал да жібі түзу әйел — бұл ақкіс, оның ар-намысы қардан да ақ және таза, кімде-кім оның ар-намыстан айрылып қалмағанын, керісінше оны сақтап, қадір тұтқанын мақұл көрсе, онда ол ақкісті аулаушылар қолданатын тәсілді пайдаланбауға тиіс, оны түрлі сыйлықтар мен жабысқақ жалған ғашықтардың қызметі секілді лас нәрселерге қарай итермелемеуі керек, — кім біледі, бәлкім ол жаратылысына байланысты ізгі қасиеттерге оншалықты бай да бола қоймас, дініне берік те емес шығар, сондықтан, жолдағы кедергілерден біреудің көмегінсіз өтуге дәрменсіз болар, ондай жағдайда мұның бәрін оның жолынан алып тастау керек, сөйтіп оны ізгі қасиеттер мен жақсы атақ ұғымы түзетін ғажайып әлемнің кәусарынан сусындату керек. Ізгі ниетті әйелді, сондай-ақ, жарқыраған таза хрустальдан жасалған айнамен де салыстыруға болады, — дем жіберсең болғаны бетін буалдыр бүркеп, күңгірт тартып сала береді. Жібі түзу жақсы әйелге де киелі заттай қараған жөн: оны қадір тұту керек, бірақ оған жанаспаған дұрыс. Райхан гүлдері мен басқа да гүлге толы көркем бақты, — қожайыны ешкімді ішіне кіргізбейтін және гүлдеріне қол тигізуге рұқсат етпейтін, олардың хош иісі мен көркіне алыстан, қоршау торының сыртынан ғана тамсануға болатын бақты, — қалай күтіп, мәпелеу қажет болса, адал жарды да тап солай күтіп, мәпелеу қажет. Сөзімнің соңында қазіргі заманғы бір комедиядан бірнеше шумақ өлең келтірейін, — бұлар осы қазір ғана есіме оралды және, меніңше, оны келтіре кеткеннің оғаштығы жоқ секілді. Бір ақылман қария бойжеткен қызы бар екінші біреуге қызынан көз жазбауға, ешқайда жібермеуге және үйде қамап қояға кеңес береді, оған қоса мынадай нәрсені айтады: