Путь Абая. Книга II / Абай жолы. II кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

– Жанын жалдаған екi қор. Елдiң сорына шықтың ғой! Әлi талай сұмдықты етерсiң екеуiң. Кет жолымнан! – деп, бастарынан қамшымен тартып-тартып жiбердi. Бейсембi мен Әбдiлда сонда да шылбыр-тiзгiнге оралып, қатып қалды. Жабай осы ауылдағы бар жiгiттi жауып жiберiп, Базаралыны аттан түсiрiп, ерiксiз үйге кiргiзiп, тапжылтпай басып отырып алды. Қаруларын да ұрлатып, тыққызып қойды. Түн бойы, жиырма-отыз Жiгiтек Базаралыны осылай қамап, тұтқын еттi.

Бөкеншiге Керiмбала келiсiмен, бағана Оралбай екеуi айтысқан сертi естiлдi. Бұрын да байлау бекiген екен. Сүгiр: "аулыма бұл шiрiген жұмыртқаны сақтап отырмаймын!" деген болатын. Оның үстiне Базаралы мен Оралбайдың тоқтамасын көрген және Керiмбаланың да райдан қайтпасын сезген Бөкеншi, осы кештiң өзiнде, қасына бес жiгiт ертiп, Керiмбаланы Қаракесекке жөнелттi. Мұның алдында Сүгiр құдасына хабар салған едi. Ендi, "үй жасауын бөлек кеп алсын, әзiр мына бұзылған жесiрiн, көзi тiрiде, қолына табыс етемiн. Өзi ие болсын, тыншымас болса, өлтiрсiн мейлi, жоқтарым жоқ. Құдай алдында қарызсыз, құнсыз" деп жөнелттi.

Олжай лаңы осымен бiттi.

Арада екi күн өтiсiмен байлаудан босаған Оралбай, тақат, тыным алмай, құштарының артынан шауып, Қаракесекке келдi. Неге келгенiн, несiне сенгенiн өзi де бiлмейдi. Тек, шер жүректiң қанды жарасын арқалап бiр келгенi. Өз жөнiн жасырған болатын.

Бiрақ Керiмбала жүдеп, жасып қалған екен. Айнала анталаған қайын, абысын көзi де бар. Қайғылы, қара қабақ жiгiт отыр. Қос қанаты қайырылған, сары аурудан тұрғандай, салбырап, жүдеген Керiмбала бар. Екеуi де үнсiз, бейшара бопты.

Отау үйдiң отының басында бiр ұзын бойлы, кең жауырынды қара жiгiт, кеш бойы пышақ қайрап отыр. Бiр кезекте күңк етiп, Керiмбалаға тiл қатты.

– Бүгiн, не сен өлесiң, не жiгiтiң өледi. Райдан қайтпаған болсаң, байлауым сол-ақ! – дедi.

Ол жiгiт Керiмбаланың қайнағасы екен. Дәл ет пiскен кезде жас келiн еттi түсiрiп, жасап болды да, табақтан тiлдi алып, бiр шетiнен ұстап тұрып, Оралбайға қарап:

– Өрiс таусылды, Оралбай. Ақсақ кемпiрдiң соңғы сәлемi осы болсын. Мына тiлдi келiп менiң аузымнан алып же де, сонымен тоқтай бiл, тыйыл, жарқыным! – дедi.

Сөйттi де тiлдiң бiр ұшын аузына алып, Оралбайға қарады.

Жiгiт те жасқанған жоқ, атып тұрып барды да, Керiмбаланы соңғы рет құшып, соңғы рет сүйiп тұрып, тiлдiң жартысын тiсiмен үзiп алды, өлердей жалынман өксiп, күрсiнiп тұрып, кейiн қайтты. Осы түн қонбастан, атына мiнiп, жүрiп кеттi. Содан қайда кеткенi белгiсiз, қан жаралы жас жiгiт жоқ боп кеттi.

Бiрталай күн өткен едi. Сол Оралбайдың өлi-тiрiсi мәлiмсiз боп, құстамен кеткенiне қамығып отырып Абай өз отауындағы Ербол, Әмiр, Әйгерiм үшеуiне бiр сөз қатты. Есiне алған Бiржан екен.

– Есiл Бiржан, қадiрiң қандай едi! Елiмнiң асыл күшiн арқалап жүр екенсiң ғой! Сенiң әнiңнiң лебi ғой осы жастарды осылай тартқан. Өнер болса, осылай боп, толқынсыз апан суға кесек тас түскендай, ұйқы-тұйқы етсiн де. Өмiр соны тiлейдi ғой. Осылай, құйындай соғар күштер болмаса, шiрiп бүксiп күндер өтедi ғой, – дедi.

Ербол Оралбайды әлi аяушы едi.

– Бiрақ соққыны дәмелi жасың, қыршын жасың көрiп қалды ғой. Қанаты қайрылды ғой! – дедi.

Абай ойы басқа екен.

– Бұл сахарадағы қу өмiрге осылай тiзе көрсетер соққы болсын. Ер қайғысын бара-бара сол емдер! – деп, бiраз отырып, үлкен бiр ой түйдi. – "Арыстан айға шауып мерт болғанмен, артында жортқан баласы арыстандық етпей қоймас. Ақ сұңқар ауға шырмалғанмен, ұясынан ұшқан балапаны сұңқарлық етпей қоймас!"– деген қазақ неткен дана. Тобықтының зорлығы мен қараңғылығы Оралбайды жеңгенiмен, өмiрдi, тауарықты жеңе алмас, бұра алмас... Бұра алмас! – дедi.

ЕҢІСТЕ

1