Путь Абая. Книга II / Абай жолы. II кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

деген қайырманы соншалық байыпты айтады. Әйгерiм осы әндi үнiмен ғана созып жатқан жоқ, жүрегiмен де баян еткендей. Ән арасында, қайырма iшiндегi көп сөздерiн, "кеткенде көңiлiң алыс" деген сияқты тұстарын осы кеште, осы айту тұсында өздiгiмен өзгертiп айтады. Сыршыл әнге, шыншыл ақын, әншi, дәл қазiргi сәттегi өз iшiнiң бiр күдiгiн, әлемнен жасырған құпия назын қосқандай. Осы бейуақтай тiлек кешiнде асыл жар өз сырын да, Абайдың мұңын да қоса шерткендей. Әйгерiм көптен ән салудан тоқталған-ды. Бiржан кеткеннен берi оның әншi аты Ырғызбай iшiне түгел жайылумен қатар, дәл Құнанбай аулының өзi, бұндай аталы жуан ауылға "әншi келiн" атағын мiн санаған.

Құнанбай Мекеден қайтқан соң, әсiресе, оның құлағына әлдебiр келiнi әншiлiк, серiлiк бiлдiрмесiн. Еркiн, бұлғақ, сауық-сайранды сездiрмеу керек. Оның үстiне Дiлдәның күндестiгi мен ашу кейiстерiн қостаушы абысын-ажын болса, қайнаға, енелер болса – бәрi де Абайды Әйгерiм үшiн кiнәлайтын. Әзiл етiп мысқылдағанда, сырттан сынап шенегенде, осы Әйгерiмнiң әнiмен айыптайтын. Сонымен оқта-текте, ел аулақта екеуден-екеу оңаша отырған кезде, Абайдың көп қолқалауымен Әйгерiмнiң шанда бiр айтқан әнi болса да, сол күнi Құнанбай аулына тағы бiр тыйымсыз жаманаттай тарайтын болған.

Ән рақат болмай Әйгерiмдi жазалаудың, өсектеп кiнәлаудың себебi болғандықтан, Абайдың естi жары ендi ән айтқызуды тоқтатуды сұраған. Әйгерiмнiң көз жасымен айтқан тiлектерiн Абайдың өзi де таныған. Шынын, сырын аңғарып кеп, амалсыздан жар өнерiн жасыруға көнген-дi.

Бiрақ әр кезде, шабытты көңiлмен домбыра тартып, өзi ақырын ыңырсып ән салғанда, не бiр ырғақты құлақ күйлер, ұзақ күйлер шерткенде, Әйгерiмнiң реңi бұзылатын. Қызғылт жүзi ағарып, көлеңкелi сұлу қара көздерi бiр тұнжырап тұңғиықтап, бiресе қабақ шытып жасаурап қалатын. Абай соны әрдайым сыртына шығармай, көңiлмен танып жүретiн. Кейде ешбiр тұспал сөз, тiлек, сылтау Әйгерiм жағынан тумаса да, Абай үншiл жүйрiк домбыраны әдейi Әйгерiм үшiн тартатын. Бебеулетiп келiп жұбату айтқандай болады. Шабытты ақын жүрегiн аз да болса алдандырып, емдегендей боп тоқтайтын. Соңғы жылдар Абай домбыраға аса ықылас берiп екеуден-екеу отырған оңаша шақтарда, көрiктеп күй тартады. Сондағы өнерiнiң барлығын, өзiнiң ынтығып сүйген ақын жары Әйгерiмге арнайтын. Осы өткен қыста дәл бүгiндей бiр ала көлеңке қоңыр кеште, там үйде, үлкендер бөлмелерiне жақын үйде, Абай домбыра тартып, Әйгерiм тыңдап отырған ұзақ шақтың ақырында, жас келiншек "аh" ұрғандай қатты бiр күрсiнiп қалып едi, Абай домбырасын тастай берiп:

– Саған не болды, Әйгерiм? – деп келiншегiнiң мойнынан құшақтағанда, қолының үстiне қат-қат тамған ыстық жастарын сезген. Сол кеште Абай амалсыз арманды бiр сыр шешкен:

– Сен бұлбұл едiң! Азат аспанда, көк бұтаққа қонып, бұлбұл үнiңдi әлемге жарласаң едi. Жаныңның сыры тыңдаушыны әнiңмен ұйытып өтетiн туысың бар едi. Мен сол бұлбұлды ұстап ап, әдемi торға бөлеген аушыдай болдым ғой. Қапас бұлбұлы сен бопсың. Үнiңдi өшiрiп, сезiмтал жаныңды тұншықтырып, елден ерек хасиетiңдi бүркеушi, осы ауылмен қоса, мен болыппын! – деген.