Путь Абая. Книга III / Абай жолы. ІІІ кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

— Береді. Керек болса, приговорлар да береді. Бір сіздің кеңсеңіз емес, оны білетін басқа да үлкен әкімдер, соттар да бар. Мәселен, жандаралдың өзіне де бере алада. Және соларға берсе, сондай орындарға арыздар түсірсе, дұрыс бола ма екен, тақсыр?! «Өзіңізге бағынышты халқыңыздың тап ортасында бүлдіріп отырған осындай бұзақы адам бар» деп, содан көрген қорлығымызды айтсақ, айып-шамы жоқ па екен?!— деп сұрады.

Мұндай айлалы сауалмен Оразбай Казанцевтің өзін де Абай жөнінде ақылшы етіп алғысы келгендей.

Казанцев мұны да аңғармай қалған жоқ. Ояз начальнигі енді анықтанып отыр. Мынау кесек, қырлы мұрынды, ашулы өткір көзді қара сақал қайсар қазақ Ибрагим Құнанбаев сияқты кісіні айыптау керек болса, қандай жаманшылық, жаланың бәрінен де тартынатын емес. Бірақ уезд бұрынғы кездесулер мен бүгінгі соңғы сөйл есуінде де Оразбайға нық байлаулы жауап берген жоқ Ол әзірше Абайдың үстінен елдің наразы адамдары, осы Оразбай сияқты бай, абырой иесі адамдары арыз беруге бола беретінін сездірді. Және бір өзінің кеңсесі емес, одан жоғары да кеңселер, ұлықтар бар екенін еске салды. Онысы да Абай сияқты бір жағынан, мұның уезіндегі беделді адам, екінші, жазалау жолы табыла қоймайтын адам туралы, сол қырдың өзінен көп жау болардық адамдарды шығарудың шарасы есепті.

Бұл жөнде де анықтап соңғы сөзге шейін ашық айтпаса да, Оразбай екеуі бірін-бірі андасып алды. Сөйтіп, қаланың ұлығы мен даланың сойқанды бұзығы Абайға қарсы іштей табысқандай боп айырылысты.

Казанцев әзір Абай жайындағы іс пен тергеулерді асықпай, ұзақ қамдап, кеңінен түйіп құрастырмақ болды. Осының себебінен дәл осы жолғы шақыртуда «қарашығын» жайындағы Абайдың жауаптарын өзі тексеріп, естіген жоқ. Кеңсесіндегі бір қартаң тәжірибелі көмекшісіне Абайдың жауаптарын қысқа айтқызып, жазғызып қана алды. Және дәл бұл жолы Абайды «сезіктенбесін» дегендей аз-ақ уақыт тексертті. Қолғабардерек жиналып түскенше, көп айыптар молайып құралғанша, мыңау басы ашық айқын айыбытуралы әдейі көлгірсіп, өтірікнанған кісі

болып, жеңіл ғана жауап алғызған. Түбінде, Абайды үлкен жазаға үшырататын болса, оны жоғары ұлыктармен нақтылап шешетін кезде, бұл іс бір үлкен көзір болып, ояз бастығының көңілінде қалып тұр.

Абай болса ұлыққа жауап беріп қайтқанда, өзінің сыртында оралып, құрсап жүрген қауіп бұлтының қаншалық екенін андамай қайтқан-ды.

Оспан ісінің әлегі Абайдың өзіне де, жақын-жарандарына да Әбіштің үйленуі жайындағы сөзді сөйлетпеді. Және жігіттің өз тарапынан, Дәрмен арқылы айтылған сөз де, бүгінде белгілі байлау жасауға жол бермеді. Дәрменнің де, Мағаш, Кәкітай, Ділдәнің де және жақында Абай аулына келіп кеткен Өтегелдінің де жалғыз білгені бар. Әбіш: «Қыз алатын болсам, жер жүзінде Мағрипадан басқаны тілемеспін» депті деген бір өзгеше қымбат сөз. Әзірге Мағыштың құлағына жеткені де осы ғана. Ол тек осы бір үлкен жақсы сертті амалсыз медеу етіп, үнсіз қалды.

ҚАҚТЫҒЫСТА

1

Әбіш биыл да жазғы демалысқа елге қайтқан. Бірақ бұл жаз соншалық басқа, бөтен. Бала шағынан бері елге келіп жүріп, дәл қазіргідей жүдеу жүз, жадау көңіл аға-бауырын, аулын да білген жоқ-ты.

Бұл елдің қазіргі жайлауы да Шыңғыстың сырты емес. Салқын белдер, ұзын аққан өзен-бұлақтар, көкорай шалғындар да жоқ.

Ауылдар алыс жайлауға шықпай бауырда, Ералыда қалыпты. Әбіштің келген кезі июльдың басы, жаз ортасы болғандықтан, кең жазықтың тықыр көгалдары тапталып қалған. Айнала атырапқа көз салсаң сарғыш көде, бетеге басқан реңсіз дүние мол жатыр.

Сол көрініс те осы өлкеде отырған көп ауылдың мынау жаздағы жабырқау ажарына сай келгендей.

Алғашқы үш күн бойында әкесінің қасында болған Әбіш, қазір Абайдың да үлкен уайымда екенін көрді. Бір Абай емес, биылғы жыл осы отырған бар ағайын, көп ауыл тегіс қаралы. Себебі, өткен қыстың бас кезінде Оспан қайтыс болған.