Путь Абая. Книга III / Абай жолы. ІІІ кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Оразбайдың жауыз екені рас еді. Осы елді, көпшілікті зарлатқан қанды ауыз қасқырдың ең сойқаны сол. Оспан оны табуын дұрыс тапқан. Бірақ бұндайлармен алысқанда халықтың есесін әперіп отырып, асағанын қайта құсқызып, елге әйгілеп алысу керек еді. Ал Оспан өз басының жауы етіп алысыпты. Өзінің өші мен кегі үшін алысқан кісі боп кетіп отыр. Бұның арты белгілі — екі жуанның басараздығы, бәсекесі болады да қалады. Тек жаманшылық, жаулықты қатты ұлғайтатын іс болады. Енді мол бәлеге белшесінен батқан деген осы. Осылай етіп алғаны оғат болған. Бірақ жазалауын жазалапты. Енді босатып жіберсін!— деген.

Оспанның тағы бір ағасы Тәкежан болса, ол бұл тұста, үл-кен айлакер атқамінердің аса сайқал құбылысына түсті. Осы ха-барды естісімен Оспан аулына тақай бере, Тәкежан әрекпіп, дабыл салып еді. Оспанның үйіне кірмей, атынан түсе сала, Ораз-бай отырған ұраңқайға ұмтылған. Үйге кірместен дабырлап сөйлеп:

— Бұл не бәле?! Неткен сұмдық?! Қазақ баласының біріне-бірі бұндай жамандық еткенін қай атамнан көріп едім?! Араздығым болса да, аямас жаулығым бар ма еді ? Қайда! ? Қайда Оразбай! ?— деп, қасындағы жігітіне ұраңқайдың есігін ашқызып тұрып, осындай сөздерін айтып алып, үйге кірген.

Оразбайдың астында көнелеу тайтері бар. Басында жастықта жоқ. Ол бұралып, әлсіреп қалған күйінде, бүк түсіп жатыр екен. Тәкежанның даусын естісе де, басып кегерген жоқ. Үн де қатпады. Жаратылысында тастай қатты, қайсар біткен Оразбай Оспан қолына тұтқын боп ілінгелі бір ауыз сөз қатпаған. Ұзақ жолда екі күн, бір түн жүріп келгенде жалғыз тамшы су да татпаған. Баймағамбет әлденеше рет жол бойында сусын мен су ұсынғанда,

«тарт зәрінді» дейтін. Зекіп, тайдырып, жауларының қолынан бір тамшы су да алмай қойыпты.

Бұл ауылға келгелі де сол мінезінен аумаған. Әрі аш, әрі үнсіз, тас түйін боп, қатып қалған емендей. Тек көк долысы, ызасы буып қойған күйде.

Тәкежан бұның осындай қайсарлығын да есітіп келген. Қазір қасына барып отырып, басын көтеріп сүйеп, алдымен сусын алғызып, өзі үсынып еріксіз қымыз жүтқызды. Оразбай енді ғана жалғыз көзін ажырайта ашып, Тәкежанға қарап қысқа ғана тіл қатты.

— Құнанбай баласы, не осы жерде өлтіріп, қара сорпамды ішерсің! Болмаса, ахиретке дейін екі қолым жағаңда! Тек қыларыңның бәрін бүгін қылып қал! Жауымның үлкені — Оспан, Ыбырай. Аузыма су тамызған ақың үшін сені жауымның басы демеймін. Бірақ, Тәкежан, бұдан былай сенің де аңысыңды аңдармын. Бар, басқа сөзім жоқ!—деп, айналып тағы жатып қалды.

Тәкежан өз қасындағы жігіт қосшысын тысқа шығарып жіберіп, Оразбайға еңкейе түсіп, күбірлеп сөйлеп кетті:

— Бәле бұған жеткенде, мен де құр Құнанбай баласы едім деп, Абай мен Оспанның отына күйе бермеспін. Қалаға кетерде Демеуден айтқызып жіберген сәлемің маған жеткен. Ойланбай қалғам жоқ-ты. Көрісерге күн қараң деп жүргем жоқ, Оразбай. Осы айтқанымды ішіңе түйгейсің! Бұл арада, бұдан ары шешіліп, ашыларым жоқ. Бірақ сен қалмақ емессің, ежелгі жауым сен бе едің?— деп, даусын қатайтып, дабырлап сөйлеп кетті:

— Тұр қазір!.. Анау менің ерттеулі тұрған атыма сол қалпында мін, қасыңа менің атқосшымды ертіпалда, жөнел! Тұр!.. Мін атқа! Менің қолымнан сені алатын құдайдың құлы шығып көрсін. Бұл иттікке бұдан ары шыдайтұғын арым жоқ!—деп қатуланып алды.

Оразбайды қайратты қимылмен еріксіз тұрғызып, басына тымағын кигізді. Белдігін де буындырып берді. Сөйтіп, тысқа алып шығып, өзінің семіз қызыл атына өз қолымен аттандырып мінгізді де, қасына жолдасын қосып тұрып, жас жігітке Бұйрық етті:

— Мына Оразекенді жолда түсем деген аулына түсіріп сусындатып, дәм ішкіз де, шаршатпай, күйзелтпей, дәл өз аулына апарып сал! — деді.

Сонымен тұтқыннан Тәкежан қолымен босаған Оразбай Есболатқа қарай тартып кетті. Тәкежан енді Оспан үйіне келген еді. Үйдегі келің-кепшік, бөгде кісінің барлығын шығарып жіберіп, Оспанмен оңаша сөйлесті. Ол інісіне де қатты ажармен қадалды.