Путь Абая. Книга III / Абай жолы. ІІІ кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Осы күні Базаралының қасынан тез кеткісі келмеген Абайлар қонып қалды. Толық ай бұлтсыз аспанда ақ жарқыл нұрын шашты. Кеш желсіз тыныш, жылы жайлы болғандықтан, Базаралы өз төсегін тысқа, үй жанына салғызды. Абайлар да жастыққа сүйеніп, даланың тыныш тынған жайлау түнін тамаша етті. Ай, әсіресе, өзгеше. Ол бүгін күндегіден ерекше боп, соншалық жақындай түскен. Әдейі осы Базаралы аулына, дәл осы Дөңқонысқа ғажайып биігінен бері кеп, үңіле қарап тұрғандай. Осы ғана ауыл мен өңірге бүгін әдейілеп арналып туғандай. Абай қайта-қайта айға қарап танданып отырғанда, бұл ауылдың шетінен ән естілді. Балалар, жас қыздар салған әндер келеді. Әредікте жас үнді күлкі, шапшаң әзіл, даурыққан үзік-үзік сөздер келеді.

Жарық айлы, жасырыны көп әсем кеш тынышын алған жастар қой күзетін сылтау етіп, анау тұста алтыбақан құрыпты. Енді біразда әткеншек теуіп шырқап салған кезек-кезек өндер естілді.

Абайдың көңі ліне алыстағы бір естегі шақтар ыстық толқын мен өкініш аралас соғып өтті.

— Әттең, шіркін, бала шақ!— деген Базаралының өз бетімен айтқан арманды тынысы дәл Абайдың ішімен сырласудан туғандай.

Абай өз ойының жалғасын енді үзбей, мүңмен шешті.

— Керегі не, кетті ғой... Бізді жатырқап кетті. Өзіміз де жырақта, ұмытылған бөтен жан боп көнбеске көніп қалдық қой...

Базаралы Абайдың жүзіне жылы достық ажармен, қимастықпен қарады.

— Ол сөзді мына Ербол екеуміз айтайық.

— Е, Абайды әлі баяғы Жәнібектегі алтыбақанда тұр деп пе ең?— деп Ербол әзіл етті.

— Жоқ, Ербол, мен үйреткем жоқ, тындашы, Абай, анау әткеншекте сенің әнің айтылып жатыр. Сенің жөнің бөлек дегенім сол, сен сонау жиналған жас буынның қайнаған ортасындасың. Тыңдандаршы!— деп, Базаралы құлағын салып тына қалды.

— «Айттым сәлем, қалам қас!»~ деп Ербол ризалықпен ақсия, сүйсініп отыр.

Енді бірталайға шейін үш дос үнсіз ғана ән тындады. «Алыстан сермеп»,«Татьяна», «Көзімнің қарасы»— бәрі де Абайдың бірде ел мұнымен күңіренген, біресе жас сырымен шерленген саздары... Кейде жас бала жеткіншектер даусымен, кейде салмақты ашық үнді жігіт шырқауымен, тағы бірде нәзік, сезімтал қыз әншінің ырғағымен толқыған аға ақынның көп жылдан бергі шабыт жемістері... Абай сүйсінгенінен күрсініп қалды... Базаралы Абайға айтсам деп жүрген соңғы бір сырын айтты.

— Білесің бе, білмейсің бе, Абай, сөздерің мен әндерің сенің жүрегіңнен туып, еліңнің көкейіне, көмекейіне де оралып жүр ғой. Анық халқынды айтсам. Ол әне, осы қара лашықтар ішіндегі қарғадай жас, қарқарадай кәрінің тобы... Сен соның жасымен жас, ағасымен ағасың... Олардың ішінде сен бірге жүрсің дегенім сол... Әсіресе, кешегі недоймке тұсында кедей-кепшікке ара түскенінді естігелі осы тепкі көрген ауылдың барлық жаны сені қандай пана тұтты... Сөзіңе мүлде қана алмай құштар болды. Өзгені қойып, езімді айтайыншы, сауымда сүйеншім ең, сырқауымда күнде кешке ауыл шетінен, күзеттен сырласқан серігім болған жоқсың ба!—деді.

Абайдың сан заманнан бергі қуанып сүйсінген шағы осы еді. Бірақ ішкі жайын көп таратқан жоқ.

— Базеке, ат мінгізіп, атан жетектеткен сыйдың қайсысы тап осы айтқанына тең болсын, қасыңа кеп, қанатымды бүгіндеп

бекітіп қайтқандай болдым ғой. Ендігіде жазарым өлең болса, сен үшін ғана жазармын, сенің дертіңе емші болуға жарасам арманым барма?-деді.

Бұл бір астарлы, мәнді сыр еді. Базаралыны жалғыз Базаралы ғана демей халқым деп ұғып, соның көмегіне, керегіне жарау мақсатым болар дегені болатын. Өленді кім үшін, қалай жазатынын ойлай түскендей. «Қанатым» дегені — шабыты, ақындыққайраты. Соған деген сүйенішті ел жүрегінен бүгін кеште өзгеше бір тапқанын сездірді.

Базаралы да осы астарлы ойды бұлжытпай түсінде де, енді тек үнсіз ғана бас изеп, Абай сөзін құптап қалды.

Ертеңінде атқа қонарда да Абай осы кеште айтылған алғыс сырдан айнымай көп жүбаныш ала кетті.

2