Путь Абая. Книга III / Абай жолы. ІІІ кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

атқа мінген Әбіш қатты желіп келеді. Кейде жазық жерде ұзақ жарысты да өзі бастап, топты артынан қалдырмай үнемі суыт жүргізіп отырды. Сондайлық үрдіс, өнімді жүріс арқылы ғана бұлар Абай аулына ел жатар кезде келіп жеткен еді.

Жастар «Қоңырәулиеге» аттанған күні, түс кезінде Абай да қасына Ерболды ертіп, Жігітек ішіне Базаралының аулына барған-ды.

Соңғы кездерде Базаралы науқас дегенді есітіп, көңілін сұрай барысты. Көктемнен бергі көп көшуде қоныстарының жақын келген тұсы осы. Абайлар ұзақ жүрмей ерте жетті.

Базаралының туыс, дос көршілерінен құралған аулы көп үйлі кедей ауыл, он бес үй шамасындай. Бәрі де қоңырқай, қараша, араларында жыртық лашық күркелер де көрінеді. Шетінен кішкене, шағын қоңырқай үйлердің орта тұсында тек сыргы ғана бүтін, жеңіл үй Базаралынікі. Бұл үйдің ішінде де көп жүк сандық, биік төсек жоқ. Көшерлік көлігі аз шаруаның жайлауға көп көшу сапарында әдейі жеңілдеп алған кішкене үйі.

Базаралы Абайлар келгенде жантайған қалпынан басын көтерді. Жертөсекте керегеге сүйеніп отырып қалды. Қазір сақалына бурыл молырақараласқан. Бұрынғы көрікті қызыл рең өшкендей. Кең мандай ақ жүзіне науқастың және бейнетті өмірдің зардабындай боп, жұқалаң сарғыш рең араласқан. Көзі бұрыңғысынан салқын, мұңды тартқан. Тек ескі достармен амандасқан шақтарда ғана аз уақытқа үлкен жүзіне сәл қызыл ажар шықты датез сөнді. Ендігі сәтте қобалжып барып бой жинағандай, бетіне көкшілдеу рең кірді.

Абай Базаралының жүзінен көз алмай амандасқанда, ескі досына жаны ашыды. Тұтқында, томаға астында алмас жүзді ашаң тарқан, қызылбалақ қыран еске түсті... Оқта-текте томағасын сыпырғанда жалт етіп қарап қалған шағында тұтқын қорлығына бағынбай, мойымай ажарлы от төгуші еді. Түз құсынан өжет, салқын қараушы еді.

Абай Базаралының науқасын, күйін сұрай отырып, жаңағы теңеген ойынан көпке шейін үзілген жоқ.

Базаралының ашаң жүзді әйелі Өдек қонақтардың астына сырмақ, көрпелерін дұрыстап салды. Қақтағандай боп қатты тотыққан жүзі Абайға сыпайы құрметпен қарайды. Абай мен Ерболдың үй іштерін, балаларын атап-атап сұрастырып, жақсы амандасты. Базаралы Өдектің мына қонақтарды өздігімен көңілді қабылдағанына сәл жадырап, жылы қарады. Осыдан арғы үй ішінің қамын Өдек күйеуіне ақылдаспай, өзі басқарып кетті.

Тысқа шығып шай қоюға кірісті. Үлкен баласы Сарымен күбірлеп сөйлесіп, тағы бір әзірліктер жасаі жүргенін Ербол сезіп отыр. Мал алғызып, түстік озірлеуге қам жасап жүр. Аз уақыпта көрші үйдің әйелі, сары шашты, қызыл шырайлы жас келінді шақырып, тыстағы жерошақ маңында отын-су алдыра бастады.

Бұл кезде Абай мен Ерболдың анықтап сұрауы бойынша Базаралы өз науқасының бар жайын айтып шықты.

— Буын-буыннан ұстаған жел, сарысу.

— Қүяң ғой осының!— деп Ербол бір байлау айтты.

— Құяң түбі де жел ғой. Мың да бір жауым — салқын күн, жауын-шашын... Ыстықта адам қатарына қосылғандай боламын да, күн бұзылса, бірге бұзыламын, жыны буған бақсы, құшынаптай!— деп, Базаралы өз күйін мысқыл етті.

Абай да бұндай науқастың дағдысын түсіне сөйледі.

— Осы науқасыңа мына тау сырты, салқын жайлау да жайсыз

гой.

— Атама! Толассыз жауыны, тынымсыз көшуі де титығымды құртты.

— Е, бір қоныста байыздап отырсандар нетеді? Жайылысы тозып, малы кернеп бара ма осы ауылдың?..

— Бәсе десеңші... Жоқ, бірақ оған бола ма? Ал «Байдалы байдың аулы көшіпті», «Әне, Жабай бай көшкелі жатыр», «Міне, Бейсенбі көшіп барады» деп тыным-тыныштық бере ме! Осы аурудың үстінде бар ғой, Абай, дәл осы күнгі көп қазағыңның көшіп кешкен тірлігімен де араздасып болдым.

Ербол Базаралының дағдылы өткір ойы өрби бастағанына сүйсініп күлді де, тағы да сөйлете түскіс келді.

— Онда ерте барып орнаған Дәркембай ағаң ақыл тапты десеңші!

— Әрине, Дәркембайдың ақылына, аулына да қоңсы қонсам бүйтер ме ем деп өзім де бармағымды тістеп жүрмін. Бір мен емес-ау, осы жайлауда кошіп жүрген қалың елдің көптен-көбіне жыным түседі.

Ербол бұған қарсы дау айтты,