Путь Абая. Книга III / Абай жолы. ІІІ кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Кәкітай мен Дәрмен енді біразда жерді сипалап жүріп, үсақ тастар тауып алып, құлаштап, суды бойлап лақтырып көрді. Бар пәрменімен лақтырған тас ұзап барып, терең суға шолп етіп түседі. Үңгір бойы белгісіз ұзаққа созылып жатыр. Тау ішінің көлі де алысқа кетіп, созылып жатқанын танытады.

Шамдарының жарығын су бетіне түсіре отырып, жастардың әрқайсысы әр түрде танданған сөздерін айтысады. Әбіш осындай үңгірдегі көлдер туралы оқыған бір жайларды айта бастады. Жастар мұны қоршап ап, тындап отыр.

— Адам қиялы мүндай үңгірлерге неше алуан ғажайып жан-дарды мекендетеді. Біздің бәріміз бағанадан осы үңгірге кіргелі біраз сескеніп, үркектеп келдік. Егер осы судан шын бір мақұлық көрінсе, қандай қорқар едік?!— деді.

Әбіш Әлмағамбеттің бағанадан қорқып, өз-өзінен бұғың-қырап, тіпті, ақырын сөйлеп, сыбырлап жүрген жайын еске алды.

— Сондай бір мақұлық албасты шайтан бейнесіне түсіп, бізге көрініп қалса, ғажап емес-ау! Егер, ол көрінсе, біздің Әлмағамбет құрбанға шалған лақтай бақырар еді!— деді.

— Кім білсін, әлде шамға, біздің дабырға құлақ салып жа-қындап та келер!—дей, артқа қарай жалт бергенде, бір Әлмағамбет емес, Мағаштан басқа жастардың барлығы қоса жапырылып, артқа қарай салдырай қашты. Көбінің шамдары да өшіп қалып, біріне-бірі қақтықты. Әлмағамбет елден бұрын жығылып еді. Дәрмен қорыққан жоқ-ты. Әлмағамбеттің үстіне әдейі құлап, үнсіз жаныптап жатыр. Шошыған Әлмағамбет дыбыстай алмай сыбырлап: «Өлдім, өлдім!» деді.

Тек бұлардың артынан естілген мазақ күлкі ғана үркек жастардың естерін жиғызды. Әбіш пен Мағаш үңгір ішін жаңғыртып, сақылдап күледі. Әлмағамбетті тұрғызып алған жастар, енді оны қоршай сүйемелеп, күлісіп, қайта оралды. Шамдарын тағы жағып алысты. Кәкітай енді Мағашқа әзілдеді:

— Сен қорыққаныңнан қозғала алмай да қалдың-ау! Сен неғып қашпадың?!

Мағаш даңғырлатып қатты сөйлей мысқылдап тұр.

— Шайтан болса, одан «қашып құтылам» дейтін мен надан емеспін ғой сендердей! «Аятул-күрсіні» оқыптұрдым. Бәріндімен құтқарып тұрғам жоқ па!

Әлмағамбет енді есін жиып, дағдылы қылжаққа басып:

— Е, айналайын Мағаш, әйтеуір, осы үңгірден шыққанша сол дұғанды ұмыта көрме!—деді.

Өзге жастар бұны әлі де мазақтай түсіп, күлісіп тұр.

Алғашқы желісі үзілген әңгімені Әбіш қазір қайта бастады. Ол енді көпшілікке ұғымды жайды сөйледі:

—Бұндай үңгірлер анда-санда әр тауларда кездеседі. Соның көбінде осындай көлі де болады. Және сол үңгір көлдерінде қаранғылықта тіршілік ететін мақұлық бар. Ол үңгір көлінің балығы деп аталады. Ал өзі балықтан сырт бітімі жағынан өзгерек жан иесі. Оның түсі адамның жалаңаш етіндей ақ сұр келеді. Ұзындығы бір жарым кездей. Он үш-он төрттегі баладай болады. Күн сәулесін көрмейтіндіктен реңі ақшыл келеді. Өзінің көзі жоқ, мүлде соқыр болады!—деді.

Көкбай танданып әзілдеді.

— Астағыпыралла! Әбіш-ау, мынау айтып тұрғаның, нағыз албастының өзі ғой!

— Атамаңыз! Кәпірдің бетін әрі қылсын. Мынау көлде ол жүрмей-ақ қойсын!- деп, Дәрмен де қалжындады

Әлмағамбет енді қыбылжындап, тағы да сенімсіз қоркақтыққа ауысты:

— Әй, жігіттер! Осы ақыреттің қызығын көріп болдық қой! Енді тек жарық дүниемізге шықсақ қайтеді!— деп еді.

Әбіш оны түңілтіп:

— Қайтқаны несі? Бүгін күні бойы осында боламыз. Мына үңгірдің әр жаққа кетіп жатқан траулары бар. Қазір соның әрқайсысына бөлініп түсіп, аралаймыз, асықпаймыз!— деді. Бұнысы — байлау, берік айтылган сез.

Әлмағамбет амалсыздан басын шайқап:

— Ендеше, Мағаш, мен сенің шамынды ұстап жүрейін. Сен, әйтеуір, елгі жарықтық «аятул-күрсіні» оқи бер!— деп, Мағаштың қолтығына кіргендей боп, сырт жағына жабысып тұр.

Кәкітай Әбішке қарап, осы үңгірдің «әулие» аталатын себебін сұрап еді.

Әбіш өзінің шапшаң, ширақ бойымен лып етіп тұрып, қозғала берді.