Путь Абая. Книга III / Абай жолы. ІІІ кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

— Оразеке! Ашу ағадан, айып ініден! Маған томырылып кетіпті деп есітіп ем! Мен, өзің білесің, қазақ баласына жалынып, жорғалап көргем жоқ-ты. Сенен қорқып отырғам жоқ. Қойның толы арыз болғанмен, одан шошиын деп отырган Оспан жоқ. Менің болыс болғаным жаңа ғана. Істеген ұлықтық қылмысым жоқ. Елге де жазықты емеспін. Ал мынау сен кіргелі отырған ұлығың болса, оның қатынының қойнынан да шыққам жоқ. Бұны Казанцев өзі де біледі. Қүдай ақына, қазір сен екеуміз қатар кіріп көрелік, әуелі сені тындамай, мені тындайтынына қолынды бері әпкел!— деп бір қойды,

Осы сөздердің бәрін айтқанда Оспан аппақ тісін ақситып, күліп отырып, жарқырап айтты. Сөйтіп, келесі сәтте Оразбайға:

— Мынау үйдің іші қапырық, түншықтырып барады. Тыста көлеңкеге шығып сөйлесейік. Ашуланып кеткенінді біліп, артыңнан әдейі куа келдім! Інілік бір базынам бар, соны тыңдап шық! Сон соң, мен қайтып жүре берем. Арызыңа аратүсейін деп

келгенім жоқ. Жүр, тысқа шығайық!—деді. Оразбай сүлесоқтау болса да Оспанның артынан ерді.

Далаға шыққан соң Оспан көшенің қарсы бетінде көлеңкелеу жерде тұрған күймеге Оразбаймен бірге тақап келген еді. Көшірі Баймағамбетке үлкен көзін қысып, «әзір тұр» дегендей боп, иек қақты. Өзі Оразбайдан екі есе биік, занғар бойымен оны бауырына ала тақап тұр. Енді өзге сөзді қойып, Оразбайға қатты ақырып, бір-ақ Бұйрық етті:

— Сақалынды... соқыр төбет! Отыр жаның барында мына арбаға!..— деп, от шашқан үлкен көзін Оразбайға оқтай қадады. Оның қыбыр еткен қимылын бағып қалыпты. Оразбай селт етіп, кейін серпіле беріп:

— Өй, қу сотқар!.. Сен не тантып..деп, кеңсе жаққа алақтап, айғайлап сөйлемек болып еді.

Бір жалт еткенде,көшенің басқа бұрышында тұрған өз көшірін көзі шалып қалды. Тым құрыса, соны көмекке ша-қырғысы келгендей. Осы кезде Оразбайдың тартысатын аң-ғарын танып алған Оспан, оның ұзын қара сақалымен кеңір-дегін қоса қысып, мытып жіберіп, екінші қолымен сарт етіп Оразбайды жауырынынан бүріп кеп алды. Қоянды бүрген ба-бындағы қара бүркіттей шеңгелдеген қалпында Оразбайды тік көтеріп алды да, күйменің түкпіріне арық тоқтыдай қып, қойып кеп жіберді.

Осы бетте өзі де күймеге секіріп мінді. Тыпырлаған Оразбайды кеудеден қатты бір қойып, талдырап тастады. Баймағамбетке:

— Шапшаң! Айда! Елге тарт!— деді.

Баймағамбет те аттарына бишік үйіріп, «Ну, пошел!» деп, орысша әмір етті. Ауыр күймені күлдіретіп, шапқылай жөнелді.

Ертістен бер жаққа өтіп,Шыңғысқа қарай тартатын үлкен керуен жолына түсіп алған соң, кең-байтақ оңашада Оспан арбадан түсті. Шолақ Бұйрық беріп, Оразбайды өзімен бірге түсірді.

— Егесетін немесіңғой... Есіңнен кетпес иттікті, өзіңістеген сан иттіктің орайы деп біл! Қор етіп әкетемін. Таң мынаны ар-баның артына!— деп, өзі Оразбайды балаша көтеріп алып, күй-менің артындағы кең орынға лақтыра сілкіп, бұрап соқты да, Баймағамбетпен екеуі боп, Оразбайдың арқасын күймеге беріп, белуарын, қол-аяғын арбаға шандып, таңып салды.

Сөйтіп, елге тартқан бойында, арбаға таңып алған Оразбайды дәл осы күйінде қорлап, жазалап отырып, келесі күні түнде жайлауда, Шақпақта отырған өз аулына кеп түскен екен.

Оспанның Оразбайды осылайша мазақ жазаға үшыратып, қорлап әкелгенін білгенде, Ырғызбай іші көп дабырайтпаса да, өзара қатты өрекпіп,әлекке түсті. Бұндай іс болар деп ойлаған біреуі де жоқ екен. Барлық ағайын сөзі, бұндай істі тек қана Оспан істей алады. Достыққа да, қастыққа да араласса, үй жыққандай екпінімен араласатын Оспанның ісі. Сонда да араз адамына дәл бұндай жазаны жасаған кісі бұл өңірде болмаған. Осының арты үлкен жаулық, араздыққа, мол бәлеге соғады деп сескенген сөэдер Шақпақта, Жыландыда, Керегетаста, Ботақан ошағында отырғаң Ырғызбай ауылдарының бәріне тарады.

Абай бұл хабарды естігенде, Оспан аулына Брбол мен Ақылбайды жіберді.