Путь Абая. Книга III / Абай жолы. ІІІ кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

— Осымен шақыртама? Шақыртсын. Барлықөзге жауаптар үшін де шыныммен, барыммен жауап беруге әзірмін дейтін сапарым осы, не көрсем де тәуекел, өкінбей кететін жолға жүрем,.. Маған жеке ат-арба әзірлендер!— деді де Әбіштермен бірге жөнелетін болды. Қасына Дәрмен мен Баймағамбетті ертті. Әбіш болса Мағаш, Кәкітаймен сүйісіп болған соң, қалыңтоптың көз алдында үлкен күймеге мінді. Ол арба қоңырауы шылдырай түсіп, көгалды шаңсыз жолмен Семейге қарай тартып кетті. Сол күйменің артынан трашпеңкеге мінген Абай, Дәрмен, Баймағамбет те жөнелді.

Бұлар кеткенде, ел бәлесінен үлкен әлекті күткен жастар тобы қиналуда қалды.

Бұл күндерде Семей қаласында, ОразОай ұзақ Оәле қуған қалпында, Казанцевтің кеңсесінен шықпай жүрген. Оспаннан көрген тепкіден соң, үйірімен жылқы айдатып, қалаға әкеп сатқызып, ояз, жандарал кеңселеріндегі, сот маңындағы тіл-маштарға көп ақша өткерген-ді. Солар арқылы әр кеңсенің үлкенді-кішілі чиновниктеріне де осы күнде білікті, көзтаныс арызшы боп алған.

Соңғы бір күн Оразбай Казанцевтің өзінде болды.

Бұл жолы айтқан арызы мен шағымы Оспан ғана емес, әсіресе, Абай жайында болатын. Казанцев Тобықтының жайын өзі жақсы білетіндігін көрсетіп, әуелі:

— Құнанбаевтардың бәріне шағым жасайсың ба?— деп сұрап еді.

Оразбай олардың бәрінің үстінен шағым жасамайтынын айтты. Мысалы, Тәкежан және бұрын болыс болған Шұбар, Ысқақпен бұл жаман емес екен. Ал араз болғаны — тек өзін ғана жазалаған Опан емес, болыс болмай елде бөғде жүрген адам — Абай.

Осы жайын білдіргенде, Казанцев Оразбайдың неше алуан сыры бар, шытырман адам екенін байқады. Бұл — алысқан адамына көп тор құратын және айлалы адам. Жаулықта ешбір әдісті, шағым-жаланы талғамайтын қасқыр адам болу керек.

«Нақтылы айыбын айт!» дегенде, Оразбай қабағын шапшаң түйіп, шұғыл танданған кісінің кескінін көрсетіп, сөйлеп кетті. Өз қасына жақын ұстап отырған қара мүрт, шұбар тілмашты топшыға қағып айтып отыр.

— Е, тақсыр, білмейсіз бе? Айыбы кешегі «қарашығынның», «недоймкенің» жанжалында анық көрінбеді ме?..

— Сондағы жанжалдың бәріне анық айыпкер Ибрагим Құнанбаев па?

— Анық сол! Болмаса, ойлаңызшы, бір ғана Ибрагим Құнанбаев отырған жайлауда қандай үлкен шатақ болды? Ал өзге жерлерде, өзге жайлауда, мысалы, мына менің отырған жайлауымда, менің маңымда сондай ақ патшаның алымына қарсы қыңқ еткен үн, қыбыр еткен қимыл, болды ма екен? Болған жоқ. Абай болса, бар кедейді құтыртып, бөріктіріп, елдің болысына, сіз жіберген әкімдерге түгел қарсы тұрғызбады ма?— деп, бұл жайдан бір жағы Тәкежан, Жиреншелерді ақтап, екіншіден Абайды барынша қаралап, көп шағым айтты.

Содан ары бір кезең Абайды жамандағанда:

— Сіз Абайға жалғыз мен қарсы деп ойламаңыз, мен сияқты елдің инабатты атқамінер, абыройлы ақсақал, қарасақалының бәрі де қарсы. Ал біз ақ патшамыздың адал құлымыз. Ол болса, сол патша ағзамның өзіне қарсы да қиянат сөз сөйлейтін!—деді.

Казанцев тілмаш арқылы бұның сөздерін есітіп отырып, «Сондай адамдар Құнанбаев туралы арыз жазып, осы Оразбайдың өзі сияқты патшалық кеңселеріне келіп, Абайға қарсылығын айта ма?» деп сұрап еді. Оразбай Казанцевтің мұнысы — жайды сұрау ғана емес, сондайлық арыз берушілер болғанын тілеп отыр деп ойлады. Бұл өзінің де бір есебіне керекті, андулы кезең болатын.

Қазір ол ояздың ыңғайына көшіп, тез келісім іздей сөйлеп кетті.

— Абай Құнанбаевтын сахарадағы ұлыктарға қарсы, елдің жақсы адамдарына қарсы және ақпатшаға қарсы, онан соң біздің тұтынған дінімізге, халқымыздың ата жолына, заң-ғұрпына қарсы сөйлеп, істеп жүрген істерін жалғыз мен емес, мен сияқты көп кісі айтып бере алады, тақсыр!— деді.

— Арыз да жазып бере ме?